Michiel Jonker: "Contante betaling waarborgt de privacy van bioscoopbezoekers."
De Arnhemse privacy-activist Michiel Jonker heeft bij de Rechtbank Gelderland beroep ingediend tegen de weigering van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) om handhavend op te treden tegen de weigering van arthouse-bioscoop Focus Filmtheater in Arnhem om contante betaling te accepteren. De bioscoop eist sinds de verhuizing naar een pand dat miljoenen heeft gekost, pinbetaling bij aankoop van filmkaartjes aan de kassa. Daarmee dwingt de bioscoop bezoekers tot het laten verwerken van hun persoonsgegevens.
Jonker is het daar niet mee eens en heeft om die reden in augustus 2018 een handhavingsverzoek bij de AP ingediend. De AP heeft dat verzoek in november 2019 afgewezen omdat volgens de AP niemand verplicht is om contant geld als wettig betaalmiddel te accepteren. Ook stelt de AP dat de bioscoop middels haar algemene voorwaarden een "contract" met de bioscoopbezoekers tot stand brengt, waaruit een noodzaak zou voortvloeien om persoonsgegevens van de bioscoopbezoekers te verwerken.
Volgens Jonker is er in geval van toonbankbetalingen in een aantal gevallen echter wel degelijk een plicht om contant geld te accepteren. Hij beroept zich daarbij op informatie van een expert van de Nederlandsche Bank. "Focus Filmtheater is een arthouse-bioscoop die films vertoont over gevoelige onderwerpen, en wordt nota bene voor een deel met gemeenschapsgeld gefinancierd," zegt Jonker. "Het gaat hier om de maatschappelijke participatie van mensen. Het moet niet mogelijk zijn dat achteraf door middel van profilering wordt achterhaald voor welke films iemand in de loop der tijd belangstelling heeft getoond. Als deze bioscoop privacyvriendelijke contante betaling mag weigeren, dan is dat het signaal dat iedereen afhankelijk mag worden gemaakt van niet-anonieme methoden om betalingen te doen - via pin of via internet. Dan moet je gaan nadenken wat andere mensen, autoriteiten of geautomatiseerde systemen voor conclusies kunnen trekken over jouw keuze om wel of niet bepaalde films te zien. Dat geeft aan deze zaak een grote lading."
In de documenten die Jonker in de bezwaarprocedure heeft opgevraagd, heeft hij ook aanwijzingen aangetroffen dat er onvoldoende waarborgen zijn met betrekking tot de persoonsgegevens die via de website van de bioscoop worden verzameld. "Als je een bioscoopkaartje koopt, kunnen je gegevens worden verwerkt door op zijn minst zeven bedrijven in vijf landen. Eén van die bedrijven is Google, en de kleine lettertjes in de algemene voorwaarden van Google geven dat bedrijf zeer veel vrijheid om de verzamelde gegevens met derden te delen in zo'n beetje alle landen ter wereld. Het is niet duidelijk of er tijdige en adequate anonimisering plaatsvindt. Zoals het er nu staat, is het een vrijbrief voor privacy-aantasting."
Voor de volledige tekst van Jonkers beroepschrift, klik HIER (pdf, 94 pp).
Privacy First steunt Jonker in deze zaak.
Media:
Security.nl, 7 januari 2020: Rechtszaak over Arnhemse bioscoop die contant geld weigert
Privacyweb, 7 januari 2020: Rechtszaak tegen weigering van contant geld door bioscoop
Sargasso.nl, 8 januari 2020: Rechtszaak tegen weigering contant geld door bioscoop
FOK Nieuws, 8 januari 2020: Rechtszaak tegen weigering van contant geld door bioscoop
AVROTROS Radar, 8 januari 2020: Niet contant kunnen betalen: inbreuk op je privacy? (inclusief opiniepoll)
Potkaars.nl, 8 januari 2020: Michiel Jonker - War on Cash in de Bioscoop (video-interview en podcast)
Café Weltschmerz, 8 januari 2020: Profileren op basis van bioscoopbezoek – Rico Brouwer en Michiel Jonker (video-interview)
Emerce, 10 januari 2020: Rechtszaak tegen weigering van contant geld door bioscoop
De Gelderlander, 16 januari 2020: Privacystrijder blijft vechten voor betalen met contant geld bij filmhuis in Arnhem
FOK Nieuws, 17 januari 2020: Q&A met privacy-activist Michiel Jonker.
Tweakers, 6 februari 2020: Interview met Michiel Jonker - privacyactivist uit idealisme en irritatie.
Update 7 februari 2022: de rechtbank Gelderland zal op 8 februari 2022 het beroep van Jonker ter zitting behandelen. Jonker zal vanwege Covid-19-gerelateerde omstandigheden deelnemen via een video-verbinding. Sinds de indiening van het hoger beroep in januari 2020 heeft het ruim twee jaar geduurd tot de rechtszitting, onder andere omdat de rechtbank in augustus 2021 nog niet in staat was een voldoende privacyvriendelijke video-verbinding te realiseren waarvoor de rechtszoekende geen account hoeft aan te maken waarlangs persoonsgegevens buiten de EU kunnen belanden. Daarom stemde de rechtbank erin toe de zitting uit te stellen tot na de invoering van een video-verbinding via Microsoft Teams (begin 2022).
Jonker: "In de tussentijd is er veel gebeurd. Ik zal met zeer gemengde gevoelens deelnemen aan deze rechtszitting. In de loop van vorig jaar (2021) is mijn vertrouwen in de Nederlandse rechtspraak geknakt. Dat kwam door een aantal rechterlijke uitspraken in andere privacy-zaken, waaruit bleek dat rechters de wet zo ver oprekken dat deze geen enkele reële bescherming meer biedt. Maar ook door hoe Nederlandse rechters zich opstelden ten aanzien van de schending van grondrechten door de overheid met een beroep op de corona-crisis, in gevallen waarin daar geen medische noodzaak voor was. Zowel bij die privacy-zaken als bij die corona-zaken zag je bij de rechters precies dezelfde houding. Ze gaven de machtigste partij alle ruimte om zonder noodzaak grondrechten te schenden en trokken zich zelf diep terug in hun schulp, waarvoor ze dan mooie excuses aanvoerden, bijvoorbeeld door te verwijzen naar "terughoudende toetsing". Omdat dit in de Nederlandse rechterlijke macht nu kennelijk als normaal gedrag wordt beschouwd, heb ik geen vertrouwen meer in onze rechtspraak, ook niet als het gaat om de zaak die nu behandeld gaat worden. Maar het is natuurlijk mogelijk dat ze, door toegenomen maatschappelijke onvrede over de toegenomen rechteloosheid, deze keer alsnog wat meer rechterlijke betrokkenheid zullen gaan tonen. Ik ben bijvoorbeeld heel blij dat de net gestarte petitie voor afschaffing van corona-toegangsbewijzen (CTB's) binnen twee dagen al 500.000 keer is ondertekend. Zelfs als de rechters niet geïnteresseerd zijn in inhoudelijke argumenten, dan kan zo'n getalsmatig argument hun misschien toch aan het denken zetten."
Een andere ontwikkeling die Jonker zorgen baart, zijn de initiatieven die de afgelopen twee jaar zowel op Nederlands als op Europees niveau zijn genomen om te komen tot "digitaal geld" (CBDC) en een "digitale identiteit" voor alle EU-burgers. Jonker: "Het lijkt of overheden onder dekking van een telkens verlengde corona-crisis een aantal fundamentele zaken willen digitaliseren om op die manier toegang te krijgen tot cruciale persoonsgegevens van alle inwoners. Er wordt een technocratische controlestaat opgetuigd. Dat maakt mijn verdediging van het recht om contant te mogen betalen, nog veel relevanter en urgenter. Het is vergelijkbaar met de CTB's: als je buitengesloten wordt van deelname aan de maatschappij wanneer je niet meedoet aan een overheidsprogramma, dan zijn we in de praktijk onze vrijheid kwijt. In dit geval wordt je buitengesloten van de mogelijkheid om actuele kritische films te kijken als je niet digitaal betaalt."
Voor de tekst van Jonkers pleitnota "Privacy en contante betaling - Verloren vertrouwen" klik HIER (pdf, 8 pp). De rechtbank heeft aangegeven dat het Jonker niet is toegestaan deze pleitnota ter zitting voor te lezen. Wel mag hij die aanvullen. Hij geeft aan dat laatste ook te zullen doen.
Media:
Security.nl, 8 februari 2022: Rechtszaak tegen weigering van contant geld door Arnhemse bioscoop
De Gelderlander, 8 februari 2022: Arnhemse privacy-activist weigert te pinnen voor bioscoopkaartje, vergelijking met coronapas
Security.nl, 9 februari 2022: Hoe kansrijk is de zaak tegen de Autoriteit Persoonsgegevens inzake de weigering van contant geld door Arnhemse bioscoop?
Potkaars.nl, 11 februari 2022: video van rechtszitting en video van interview Rico Brouwer met Michiel Jonker
Argus, 16 februari 2022: De privacy van een bioscoopkaartje (p. 5, pdf).
Update 24 mei 2022: op 16 mei 2022 heeft de rechtbank Gelderland uitspraak gedaan in de zaak. Jonkers beroep is ongegrond verklaard. De rechtbank voert daar in de kern drie redenen voor aan:
- het doel van de bioscoop om de veiligheid te verhogen door het weigeren van contant geld, is gerechtvaardigd;
- dit doel wordt naar het oordeel van de rechtbank door de weigering van contante betaling ook bereikt;
- via de algemene voorwaarden bij de aankoop van een bioscoopkaartje aan de balie (die gelden als een "contract") mag de bioscoop dit ook afdwingen, met een beroep op artikel 6 lid 1 onder b van de AVG, waarin sprake is van een wettelijke grondslag voor de verwerking van persoonsgegevens indien er sprake is van de "noodzaak ten behoeve van de uitvoering van een contract".
Jonker: "Met deze uitspraak is de afschaffing van contant geld weer een stap dichterbij gebracht. Iedere winkelier of caféhouder kan nu zeggen: Ik heb als doel om de veiligheid te bevorderen door contant geld te weigeren. En dan is het volgens de rechtbank prima geregeld. Ook als er geen enkel veiligheidsprobleem is aangetoond. De rechtbank negeert alles wat ik naar voren heb gebracht met verwijzing naar het boek 'Juridische aspecten van contant geld' - geschreven door een deskundige van de Nederlandsche Bank. De rechtbank negeert ook artikel 5 lid 2 van de AVG, waarin staat dat een noodzaak voor het verwerken van persoonsgegevens aantoonbaar moet zijn. De rechtbank zegt eigenlijk dat de wens of het doel van de bioscoop om het zo te doen, gelijk moet worden gesteld aan een noodzaak om het zo te doen, zolang de bioscoop dat maar opschrijft in zijn algemene voorwaarden, die dan gelden als een contract. Dit is een vrijbrief voor willekeur. Contante betaling mag op deze manier om volstrekt subjectieve redenen worden geweigerd, ook als dat de privacy van klanten aantast. De bioscoop hoeft maar een magisch woord in de mond te nemen, zoals veiligheid, efficiëntie, hygiëne of wat dan ook - en dan creëert dat zogenaamd meteen een 'gerechtvaardigd, welbepaald en uitdrukkelijk omschreven doel' en dus ook een 'noodzaak' om persoonsgegevens te verwerken door middel van pinbetaling."
Gevraagd wat hij nu gaat doen, zegt Jonker: "Het is me al enige tijd duidelijk dat we in Nederland niet in een rechtsstaat leven, in ieder geval niet als het om privacy gaat, maar ook een aantal andere grondrechten worden door onze rechters niet serieus beschermd. Tijdens de zitting stelden deze rechters goede vragen, ze weten prima wat er hier op het spel staat. Maar toch doen ze dit. Ze volgen een bepaald script en negeren al het andere. Ik denk dat ze 's avonds met evenveel trots in de spiegel kunnen kijken als hun Russische en Chinese collega's. In mijn ogen heeft dit soort rechtspraak alles weg van de rechtspraak van een 'kangaroo court', het is niet meer dan de pretentie van rechtspraak - de keizer heeft erg weinig kleren meer aan. Met het oog hierop, moet ik nu eerst een keuze maken of ik in hoger beroep ga.
De Raad van State heeft in andere door mij gevoerde privacy-rechtszaken al duidelijk gemaakt hetzelfde script te volgen van instemming met contractueel vastgelegde willekeur. Dus ik heb geen enkele illusie dat die mij in hoger beroep in het gelijk zal stellen. Het heeft dus alleen zin in hoger beroep te gaan als ik daarna ook bereid ben om naar het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) te stappen, zoals ik onlangs heb gedaan in een zaak over privacy in het openbaar vervoer. Maar een stap naar het EHRM heeft weer alleen zin als ik aantoonbare schade heb geleden, anders wordt mijn zaak niet eens in behandeling genomen - en dan moet er opeens wèl heel duidelijk iets aangetoond worden, de rechters meten op dit punt met twee enorm verschillende maten.
De verwerkingsverantwoordelijke hoeft niets aan te tonen, maar de burger wiens gegevens verwerkt worden wel. De vraag is dan of het feit dat ik niet meer naar mijn plaatselijke arthouse-bioscoop kan omdat ik mijn privacy wil behouden, door het EHRM als ' significant nadeel' wordt beschouwd. Is het een significant nadeel om die mogelijkheid tot maatschappelijke participatie kwijt te raken? Ook is het dan de vraag wat voor bewijs het EHRM van mij eist. Hoe kan ik bewijzen dat ik iets niet heb gedaan omdat het mijn privacy zou aantasten? Kortom, het zou heel goed kunnen dat ik ondanks dat mooie Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens en ondanks die mooie AVG, toch rechteloos ben als puntje bij paaltje komt. Maar zelfs in dat geval kan het nuttig zijn om naar het EHRM te stappen, om te laten zien en vast te leggen dat zelfs een burger die er alles aan doet, toch niet beschermd wordt. En dat Nederlandse èn Europese rechters het prima vinden als contante betaling wordt afgeschaft zonder een even privacy-vriendelijk alternatief. Ik zal hierover advies inwinnen."
Indien Jonker besluit in hoger beroep te gaan, steunt Privacy First hem daarin. Contactverzoeken voor Michiel Jonker kunnen worden ingediend via Privacy First.
Update 22 juni 2022: Jonker heeft op 20 juni jl. hoger beroep ingediend bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State.
Jonker: "Het was een haastklus vanwege tijdgebrek. Omdat de rechtbank bijna de gehele inhoud van mijn beroepschrift heeft genegeerd, heb ik die opnieuw opgenomen in mijn hoger beroepschrift. Daarnaast heb ik gereageerd op de overwegingen van de rechtbank. En ik heb de Raad van State verzocht om over enkele cruciale zaken prejudiciële vragen te stellen aan de bevoegde internationale of Europese rechter. De kans dat de Raad van State dat gaat doen, acht ik niet zo groot, omdat ik in andere rechtszaken ook al de mogelijkheid van dergelijke prejudiciële vragen in overweging heb gegeven, zonder dat de Raad van State daar iets mee deed. Het enige wat ik kan doen, is de aandacht op die mogelijkheid vestigen.
Ik zie dit hoger beroep vooral als een noodzakelijke stap om toegang te kunnen krijgen tot het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Maar natuurlijk kan ik me vergissen en kunnen rechters van de Raad van State deze keer opeens wel serieus ingaan op de gronden voor mijn hoger beroep. In ieder geval blijf ik op deze manier twee dingen verdedigen: enerzijds de instandhouding van contant geld als wettig en ook toegankelijk betaalmiddel, en anderzijds de erkenning dat een privacyvriendelijk betaalmiddel niet zonder even privacyvriendelijk alternatief mag worden geweigerd en daarmee uiteindelijk afgeschaft."
Het hogerberoepschrift van Jonker kan HIER worden gedownload (pdf).
