Wetsvoorstel van minister Schippers (VWS) dreigt generieke toestemming voor uitwisseling van medische gegevens te legitimeren. Campagne SpecifiekeToestemming.nl vraagt Tweede Kamer om specifieke toestemming te handhaven.

Onlangs werd op initiatief van Privacy First en de Stichting Bescherming Burgerrechten een grootschalige internetcampagne gelanceerd rond het recht op medische privacy: SpecifiekeToestemming.nl. Kern van deze campagne is dat specifieke toestemming (weer) het leidende beginsel moet worden bij de uitwisseling van medische gegevens. Dit in tegenstelling tot de generieke toestemming die bijvoorbeeld geldt bij de private opvolger van het Elektronisch Patiëntendossier, het Landelijk Schakelpunt (LSP). Deze week (woensdag 10.15u) debatteert de Tweede Kamer over een wetsvoorstel dat generieke toestemming dreigt te legitimeren. In dit verband heeft het team achter SpecifiekeToestemming.nl eind vorige week een brandbrief met kritische vragen aan de Tweede Kamer gestuurd.

De campagne SpecifiekeToestemming.nl heeft een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over wetsvoorstel 33509, dat gaat over cliëntenrechten in de zorg. De campagne is eind april 2014 gelanceerd en wordt inmiddels gesteund door talrijke maatschappelijke organisaties, zorgverleners en relevante academici.

Het campagneteam vindt dat het wetsvoorstel, ondanks de naam, cliëntenrechten in de zorg eerder verzwakt dan versterkt. Met name op het punt van toestemming en zeggenschap over de uitwisseling van de medische gegevens gaat het voorstel de verkeerde kant uit. De nieuwe wet voert generieke toestemming in als 'keuze-optie' voor cliënten. Daarmee krijgen patiënten straks in feite de keuze om hun rechten weg te geven, naar Amerikaans model. Dit is in strijd met de privacywetgeving, in het bijzonder de strenge Europese regelgeving en jurisprudentie over de uitwisseling van (medische) gegevens. Onder de huidige Europese én Nederlandse wetgeving dient bij de uitwisseling van medische gegevens vooraf sprake te zijn van specifieke (gerichte, welbepaalde) toestemming van de cliënt. Generieke (brede, ongerichte) toestemming voldoet per definitie niet aan dat vereiste.

Bij generieke (eenmalige) toestemming worden medische gegevens standaard gedeeld met een niet op voorhand te overziene hoeveelheid (categorieën van) zorgverleners. Patiënten krijgen dan, op het moment dat een zorgverlener gegevens wil opvragen via bijvoorbeeld het Landelijk Schakelpunt, ineens de vraag of ze toestemming geven voor het opvragen van gegevens. Voor de cliënt is op dat moment volstrekt niet te overzien welke gegevens er opgevraagd zullen worden. Vaak zal de cliënt ook niet echt in staat zijn om op dat moment "nee" te zeggen tegen de zorgverlener. Bovendien zullen kwaadwillenden zich ook niets van de juridische wassen neus van toestemming bij het opvragen van gegevens aantrekken. Bij specifieke toestemming moeten cliënten voorafgaand aan het delen van informatie kunnen bepalen of, en zo ja welke, gegevens mogen worden ontsloten voor welke (categorieën van) zorgverleners. Dat beperkt de risico's en maakt het mogelijk voor cliënten om zeggenschap te houden over de uitwisseling van hun gegevens.

Het idee van generieke toestemming – ook als keuze-optie – gaat in tegen alle bestaande Europese verdragen, regelgeving en jurisprudentie omtrent geïnformeerde toestemming. Het wetsvoorstel lijkt bovendien nauwelijks uitvoerbaar voor zorgverleners, die nu – met de toestemming voor het LSP – al een grote variatie aan (veelal misleidende) toestemmingsvragen aan hun patiënten blijken voor te leggen. Hoe moet dat dan als er ook nog eens een keuze voorligt? De wet moet helder zijn en blijven: toestemming moet goed geïnformeerd, en daarom specifiek zijn. Daarom moet het wetsvoorstel niet in de huidige vorm worden aangenomen.

Klik HIER voor de brief van SpecifiekeToestemming.nl met een aantal kritische vragen en suggesties t.b.v. het debat deze woensdagochtend in de Tweede Kamer. Op dezelfde dag zal de rechtbank Utrecht naar verwachting uitspraak doen in de rechtszaak van de Vereniging Praktijkhoudende Huisartsen (VP Huisartsen) tegen VZVZ over de onrechtmatigheid van het Landelijk Schakelpunt. In deze zaak staat ook de kwestie van specifieke versus generieke toestemming centraal. Deze woensdag belooft daarmee een cruciale dag te worden voor de toekomst van het recht op medische privacy in Nederland.

Bekijk hieronder de promo van de campagne:

Update 12 juni 2014: klik HIER en HIER voor de woordelijke verslagen van het Kamerdebat gisteren. De stemming over het wetsvoorstel, ingediende moties en amendementen staat vooralsnog gepland voor dinsdag 24 juni as. De uitspraak van de rechtbank Utrecht in de zaak van VP Huisartsen vs. VZVZ is echter uitgesteld tot (uiterlijk) woensdag 23 juli as. Hieronder een intrigerend fragment uit het Kamerdebat van gistermiddag:

"[CDA]: (...) Klopt het dat het LSP werkt met een generieke opt-in en dat een specifieke opt-in in het LSP niet mogelijk is?

Minister Schippers: Wij leggen nu in de wet vast dat de specifieke opt-in wel een optie zal zijn.

[CDA]: Als ik dat terug redeneer, begrijp ik dus dat de minister zegt: ja, het LSP werkt nu met een generieke opt-in.

Minister Schippers: Het LSP werkt vooruitlopend op het systeem met een opt-in. Ik kijk even naar mijn ambtenaren. Werkt het LSP nu met een generieke opt-in?

De voorzitter: Wilt u daar in tweede termijn op terugkomen?

Minister Schippers: Ik kom daar in tweede termijn op terug.
(...)
Minister Schippers: Gevraagd is of het LSP werkt met een generieke toestemming, met een specifieke toestemming of met beide. Ik heb het na moeten vragen, want het is geen systeem van ons. Als ik iets over een systeem moet melden, dan vraag ik dat na. De laatste informatie die ik hierover heb gekregen, is dat per categorie wel specifiek toestemming kan worden gegeven maar nog niet per zorgaanbieder individueel. (...) Als je die specifieke toestemming per se wilt hebben, dan zie je gewoon nog even af van elektronische uitwisseling totdat die systemen klaar zijn. Je moet namelijk een redelijke termijn geven om zoiets complex voor elkaar te krijgen."

Commentaar Privacy First: oftewel generieke toestemming bij het huidige LSP! Waarom geeft de minister dit desgevraagd niet gewoon toe? Waarom vlucht Schippers in semantisch gegoochel met begrippen? Bang voor de uitkomst van de rechtszaak? Bovendien is überhaupt geen sprake van "per categorie specifiek toestemming geven"; VZVZ lijkt de minister hierover verkeerd te hebben voorgelicht. De huisarts kan dit namelijk helemaal niet per categorie instellen, maar alleen "ja" of "nee" invullen in het "opt-in" schermpje in zijn/haar systeem.

Update 7 juli 2014, goed nieuws: generieke toestemming is door de Tweede Kamer uit het wetsvoorstel geschrapt! In lijn van onze campagne blijft daarmee specifieke toestemming over; dit zal geïmplementeerd moeten worden in alle bestaande en toekomstige systemen voor de uitwisseling van medische gegevens, waaronder het huidige LSP (voormalig EPD). Ondanks dit eerste succes zijn er nog enkele mitsen en maren; lees HIER het hele commentaar op het weblog van SpecifiekeToestemming.nl. Volgende halte: Eerste Kamer!

Update 23 juli 2014: vandaag heeft de rechtbank Utrecht een uiterst teleurstellende, onbegrijpelijke uitspraak gedaan in de zaak van VP Huisartsen vs. VZVZ; klik HIER. Wat betreft het geschilpunt specifieke vs. generieke toestemming acht de rechtbank de huidige toestemming specifiek, daarbij slechts verwijzend naar oppervlakkig PR-materiaal (brochure) van VZVZ (zie vonnis, r.o. 5.15-5.16). Privacy First hoopt dat VP Huisartsen in hoger beroep zal gaan en ziet het oordeel van hogere, beter geïnformeerde rechters met vertrouwen tegemoet.