Toon items op tag: Privacy

Deze dinsdagmiddag neemt de Tweede Kamer naar verwachting twee belangrijke moties aan. De eerste motie roept de Nederlandse regering op om de Europese Paspoortverordening in Brussel kritisch ter discussie te stellen. De tweede motie roept de regering op om zich in Brussel sterk te maken voor een kritische Europese reactie op Amerikaanse extraterritoriale wetgeving, waaronder de beruchte Patriot Act. Beide moties kwamen mede tot stand naar aanleiding van eerdere berichtgeving van Privacy First over 1) de nutteloosheid van de afname van vingerafdrukken voor paspoorten en ID-kaarten en 2) het risico dat Nederlandse vingerafdrukken heimelijk in buitenlandse handen vallen.

De huidige afname van vingerafdrukken voor paspoorten vloeit voort uit de Europese Paspoortverordening. Deze verordening dateert van eind 2004 en kwam vooral tot stand onder druk van de Amerikaanse regering Bush. Over nut en noodzaak van vingerafdrukken was destijds nauwelijks discussie. De verantwoordelijke rapporteur van het Europees Parlement kon hier destijds zelfs geen cijfers over boven tafel krijgen, zo bleek onlangs uit een Wob-verzoek van Privacy First. Het is binnenkort aan de Europese Commissie om alsnog de effectiviteit van de Paspoortverordening aan te tonen. Faalt de Europese Commissie hierin, dan kan deze verordening meteen de prullenbak in.

Naast de vingerafdrukken reikt ook de lange arm van de regering Bush al jaren tot diep in het hart van Europa. Onder vigeur van de Amerikaanse Patriot Act kreeg de Amerikaanse overheid onder meer de bevoegdheid om gegevens op te vragen bij Europese bedrijven met een Amerikaanse vestiging. Dit staaltje juridisch imperialisme was voor de Amerikanen overigens niets nieuws: in de Amerikaanse "war on drugs" reiken Amerikaanse bevoegdheden al decennia tot ver over de eigen land- en zeegrenzen heen. De Patriot Act breidde dit extraterritoriale circus in 2001 uit tot de Amerikaanse "war on terror". Minstens zo koloniaal is de The Hague Invasion Act van 2002: de Amerikaanse overheid behoudt zich onder deze wet het recht voor om Amerikanen uit handen van het Internationaal Strafhof te houden door Den Haag desnoods met geweld binnen te vallen. Een ander, recenter voorbeeld is de National Defense Authorization Act: deze wet geeft het Amerikaanse leger de bevoegdheid om 'terreurverdachten' wereldwijd op te pakken en voor onbepaalde tijd zonder enige vorm van proces in militaire detentie te houden.

Over de jurisdictie van andere landen en het internationale recht heeft men zich in Washington de laatste jaren nooit erg bekommerd. Dat dit op termijn slechts tot excessen kon leiden was algemeen bekend. Het is Privacy First dan ook een raadsel wat de Nederlandse overheid vorig jaar bezielde om de contracten met de Franse (deels in de Verenigde Staten gevestigde) paspoortfabrikant Morpho te verlengen zonder garanties dat de vingerafdrukken van Nederlandse burgers niet in Amerikaanse (en andere buitenlandse) handen zouden kunnen vallen. Het is nu aan diezelfde Nederlandse overheid om haar burgers alsnog in bescherming te nemen en de Europese Commissie te verzoeken om op Europees niveau hetzelfde te doen.

Update: beide moties zijn met overweldigende meerderheid door de Tweede Kamer aangenomen! Een video hiervan vindt u HIER (zie vanaf 9m55s). Alleen de PVV stemde tegen.

"Op Schiphol zijn het afgelopen jaar 1137 valse paspoorten en andere documenten onderschept. Dat is 29 procent meer dan in 2010. Het aantal valse Nederlandse documenten daalde echter tot 118.

De meeste valse papieren kwamen uit Griekenland: meestal Afghanen uit Athene. Verder veel valse paspoorten uit Litouwen, België, Letland en Costa Rica. Voor deze fraudezaken zijn 815 verdachten aangehouden en dat is een stijging met 23 procent. Nigerianen zijn niet meer de meest aangehouden passagiers, maar Afghanen en Iraniërs. De meeste personen probeerden Nederland binnen te komen, maar omdat Schiphol een belangrijke overstapluchthaven is, waren ook veel verdachten op weg naar andere landen. De meest populaire bestemming bleek Toronto (Canada) te zijn.

De verdachten vielen door de mand omdat in de meeste gevallen het paspoort gewoon vals was. Op de tweede plaats komen paspoorten waarbij de pagina met de persoonlijke gegevens is vervangen. Verdachten die met een paspoort van een ander reizen staan op de derde plaats. Deze laatste categorie, de look-alike, daalde wel. Wanneer daarbij alleen wordt gekeken naar Nederlandse paspoorten en identiteitsbewijzen, blijken er negentien look-alikes te zijn gesnapt.

"Dat aantal is de laatste jaren fors gedaald van 46 in 2008 tot nu slechts negentien. Dat afgezet tegen een bevolking van bijna 17 miljoen Nederlanders, is dat zeer kleinschalig. Genoeg reden om de disproportionele maatregel van de invoering van vingerafdrukken in paspoorten en identiteitsbewijzen meteen stop te zetten", vindt Privacy First. Deze organisatie strijdt al jaren tegen de centrale registratie van vingerafdrukken omdat politie en justitie dan wellicht misbruik maken van die gegevens. De organisatie heeft hierover nog een hoger beroep lopen bij het Hof in Den Haag."

Bron: Gooi- en Eemlander, Haarlems Dagblad, IJmuider Courant, Leidsch Dagblad & Noordhollands Dagblad 6 juni 2012.
Primaire bron: persberichten Privacy First 20 maart & 29 mei 2012, Onthullende cijfers over 'look-alike' fraude met Nederlandse reisdocumenten (klik HIER).

Onder het recht op privacy valt ook het recht op lichamelijke integriteit. Privacy First zet zich voor beide rechten in. Het recht op gezondheid hangt hiermee samen.

Deze week zond Zembla een uitstekende reportage uit over schadelijke (mogelijk kankerverwekkende) straling van mobiele telefoons. Dit is iets waar Privacy First al jaren voor waarschuwt; zie bijvoorbeeld onze berichten (1), (2) en (3) uit 2009 en 2010. Tot deze week leek dit onderwerp echter taboe. Door de uitzending van Zembla wordt het in Nederland eindelijk mainstream en daardoor algemeen bespreekbaar. Hetzelfde zou ook voor andere stralingsbronnen moeten gelden, waaronder DECT-telefoons en UMTS-zendmasten. En wat te denken van verarmd uranium en giftige nanodeeltjes in de atmosfeer (in oorlogsgebieden), "non-lethal" politiewapens, bodyscans op luchthavens, chemische stoffen in ons voedsel, risico's van bepaalde vaccinaties, etc.? Allemaal onderwerpen die al veel te lang onderbelicht zijn gebleven. In dit opzicht luidt onderstaande onderzoeksreportage van Zembla hopelijk het begin van een Journalistieke Lente in. Meer over deze reportage leest u HIER op de website van Zembla.

Op 11 juni 2012 vindt in Den Haag het Nationaal Privacy Debat plaats. (Klik HIER voor de aankondiging hiervan op televisie in november 2011.) Met een serie webcasts scherpt Webwereld in de aanloop naar dit nationale evenement alvast de meningen. Onder leiding van journalist Brenno de Winter kruisen steeds enkele deskundigen de degens over een aspect van het thema privacy. In deze vierde video praat De Winter met Vincent Böhre van Stichting Privacy First en social-mediakenner Jan Willem Alphenaar over het doembeeld van de bewakingsstaat, waarin de overheid de burger permanent in de gaten houdt. Volgens Privacy First zijn we niet naar zo'n maatschappij op weg, maar zitten we er al middenin. Hoe heeft dit zo ver kunnen komen en wat valt er tegen te doen?
Bekijk hieronder de webcast:


© Nationaal Privacy Debat / IDG Nederland

Vanochtend vond in Genève de langverwachte Universal Periodic Review (UPR) van Nederland bij de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties plaats. In de aanloop naar deze 4-jaarlijkse sessie hadden Privacy First en diverse andere organisaties hun privacyzorgen over Nederland uitgebreid kenbaar gemaakt bij zowel de VN als bij vrijwel alle VN-lidstaten; meer hierover kunt u HIER lezen. De Nederlandse delegatie bij de UPR-sessie werd geleid door minister Liesbeth Spies (BZK). Opvallend in het opening statement van minister Spies was de volgende passage over privacy:

"The need to strike a balance between different interests has sometimes been hotly debated in the Dutch political arena, for example in the context of privacy measures and draft legislation limiting privacy. The compatibility of this kind of legislation with human rights standards is of utmost importance. This requires a thorough scrutiny test, which is guaranteed by our professionals and institutions. Improvements in this regard have been made when necessary, especially in the starting phase of new draft legislation. This has been done in the field of privacy, where making Privacy Impact Assessments (PIAs), describing the modalities for the planned processing of personal data, are compulsory now." (pp. 5-6, cursivering SPF)

Een "thorough scrutiny test" en verplichte Privacy Impact Assessments zijn de termen die Privacy First hierin positief opvielen.

Voorafgaand aan de UPR-sessie had het Verenigd Koninkrijk reeds de volgende vraag aan Nederland voorgelegd: "Given recent concerns about data collection and security, including the unintended consequences of cases of identity theft, does the Netherlands have plans for measures to ensure more comprehensive oversight of the collection, use and retention of personal data?" (Bron) Namens Nederland beantwoordde minister Spies deze vraag vanochtend in Genève als volgt: "On the review of our laws on data protection, The Netherlands are currently working on a legislative proposal on data breach notification, following announcements of this proposal in the present coalition agreement. The proposal, which would require those responsible for personal data to notify the data protection authorities in case of "leakage" of personal data with specific risks for privacy (including identity theft), is expected to be tabled in Parliament in the coming months." Dit antwoord is nogal summier en bevat helaas geen nieuws. Wel zal een nieuwe Nederlandse wet met een meldplicht voor datalekken hopelijk ook als best practice voor andere VN-lidstaten kunnen gaan gelden. De credits hiervoor gaan naar onze collega's van Bits of Freedom die zich hiervoor lang hebben ingezet.

Tijdens de UPR-sessie noemde Estland de bescherming van privacy en persoonsgegevens een "human rights challenge of the 21st century". Het onderwerp privacy werd vervolgens kritisch aan de orde gesteld door Marokko: "Quelles sont les mesures concrètes entreprises par les autorités néerlandaises pour sécuriser l'utilisation des donnés personnelles?" De Filippijnen brachten het recht op privacy eveneens ter sprake, maar slechts als volgt: "The Philippine delegation appreciates the frank assessment of the Netherlands of the obstacles and challenges it has to hurdle in the implementation of the right to privacy especially in the area of protection of personal information." Kwalitatief beter was het commentaar van Griekenland, India, Rusland en Oezbekistan. Griekenland stelde preventief fouilleren aan de orde: "We take note of reports regarding the issue of preventive body searches. We recommend that the Netherlands ensure that in its application of preventive body searches, all relevant human rights are adequately protected, in particular the right to privacy and physical integrity and the prohibition of discrimination on the basis of race and religion." India sprak Nederland aan op het etnisch profileren van burgers: "We encourage the Dutch Government to take concrete measures to combat discrimination including discrimination by the Government such as ethnic profiling." Ook Rusland adviseerde Nederland "to introduce measures to stamp out discrimination arising as a result of the practice of racist, ethnic or religious profiling." Oezbekistan sprak Nederland hier eveneens op aan: "We are concerned over the existence of information on the increasingly broad use by the police of racist profiling."

Ter reactie op deze punten verwees minister Spies naar recente Nederlandse onderzoeken door politie, wetenschappers en de Nationale, Amsterdamse en Rotterdamse Ombudsman over preventief fouilleren, discriminatie en 'ethnic profiling'. Over digitale profiling (in het algemeen) verklaarde zij bovendien het volgende: "In its recent proposal for a general Data Protection Regulation, the [European] Commission has included rules on profiling, which can address the problems associated with profiling and the protection of personal data. The Netherlands endorses the need for clear legislative rules with regard to this topic, given the specific challenges for privacy protection that this technique entails. This is also the background against which the Netherlands welcomed in 2010 the Council of Europe Resolution on this topic, which contained a useful definition of profiling that would also be beneficial for inclusion in the [European] Commission proposals. The Netherlands will draw attention to this ongoing discussion in Brussels. The Regulation, once in force, will be directly applicable in the Netherlands." 

Al met al vormt dit een redelijke oogst indien men zich realiseert dat het thema privacy bij de VN-Mensenrechtenraad tot nu toe vrijwel geen rol speelde. Wel is het jammer om te moeten constateren dat de meeste landen dit onderwerp nog altijd nauwelijks durven te benoemen, laat staan er concrete, kritische vragen over stellen. Veel aanbevelingen van Privacy First zijn tijdens de UPR-sessie onbesproken gebleven, terwijl diplomaten in Genève en Den Haag er eerder uitgebreide interesse in hadden getoond. Wellicht is men alsnog "teruggefloten" vanuit de departementen in de diverse hoofdsteden, omdat veel privacykwesties ook in eigen land gevoelig liggen? Wie zal het zeggen... Feit blijft echter dat de internationale gemeenschap ruimschoots door Privacy First over e.e.a. is ingelicht en dat de Nederlandse VN-delegatie onder leiding van minister Spies mede daardoor "op scherp" stond. Dit kan het privacybewustzijn en de privacybescherming binnen en buiten Nederland alleen maar ten goede komen. Uiteindelijk is het ons daar allemaal om te doen.

Update 4 juni 2012: vanmiddag nam een werkgroep van de Mensenrechtenraad een concept-rapportage over de Nederlandse UPR-sessie aan. De definitieve versie van deze rapportage zal in september 2012 door de Mensenrechtenraad aangenomen worden, vergezeld van (onderbouwde) acceptatie of verwerping door Nederland per individuele aanbeveling in het rapport. Ook zal de Tweede Kamer nog over e.e.a. debatteren.

In totaal namen 49 landen aan de Nederlandse UPR-sessie deel. Opvallend was dat België, Italië en Oostenrijk niet aan de sessie deelnamen (België en Italië hadden zich eerder wel aangemeld). Wat Oostenrijk betreft is dit met name jammer omdat van alle VN-lidstaten juist Oostenrijk zich vooraf het meest geïnteresseerd had getoond in de schaduwrapportage van Privacy First en had laten doorschemeren een krachtige, algemene aanbeveling aan Nederland over het recht op privacy te kunnen doen.

Update 21 september 2012: vanochtend besprak de VN-Mensenrechtenraad de aanbevelingen aan Nederland en verklaarde de Nederlandse permanente vertegenwoordiger in Genève welke aanbevelingen door Nederland werden overgenomen of verworpen; zie dit VN-document en deze videoregistratie. De twee aanbevelingen van de Mensenrechtenraad die betrekking hadden op ethnic profiling en preventief fouilleren werden beide door Nederland overgenomen, en wel met de volgende toelichting:

- ethnic profiling: "The Dutch government rejects the use of ethnic profiling for criminal investigation purposes as a matter of principle." En over profiling in algemene zin: "In its recent proposal for a General Data Protection Regulation, the European Commission included rules on profiling that address problems that may arise due to the increasing technical possibilities for in-depth searches of databases containing personal data. The Netherlands endorses the need for clear legislative rules on this subject, given the specific challenges for privacy protection that this technology entails." (Bron, 98.57 & n. 75).
- preventief fouilleren: "The power to stop and search is strictly regulated in the Netherlands. The mayor of a municipality may designate an area where, for a limited period of time, preventive searches may be carried out in response to a disturbance of or grave threats to public order due to the presence of weapons. The public prosecutor then has discretion to order actual body searches and searches of vehicles and luggage for weapons." (Bron, 98.74 & n. 95).

Zie tevens dit statement van het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten (NJCM) die ochtend (video). Evenals het NJCM betreurt Privacy First het gebrek aan overheidsconsultatie in de aanloop naar de UPR-sessie van vandaag.

Hieronder is de sessie van 31 mei jl. in zijn geheel te zien (klik HIER voor beeldfragmenten per land afzonderlijk):

Een pinpas of creditcard met RFID-chip? Géén goed idee! Bekijk onderstaand filmpje:

Vorig jaar rond deze tijd besloot de Tweede Kamer dat de opslag van vingerafdrukken in een centrale databank moest worden afgeschaft. Deze week werd duidelijk dat een meerderheid van de Tweede Kamer inmiddels ook tegen de opslag van vingerafdrukken in een chip in het paspoort is. In het programma Fresh'n Up op jongerenzender FunX Radio werd Vincent Böhre van Privacy First vandaag om een reactie gevraagd. Beluister hieronder het hele fragment:

Op 18 april jl. verzond Privacy First onderstaande oproep aan de vaste commissie voor Binnenlandse Zaken van de Tweede Kamer. Vergelijkbare oproepen van Privacy First dateerden o.a. van 21 april 2011, 4 mei 2011, 8 september 2011 en 20 maart 2012:

"Geachte Kamerleden,

Ter voorbereiding op het Algemeen Overleg (AO) inzake de Paspoortwet op 25 april as. verwijzen wij u hierbij graag (nogmaals) naar het commentaar van Privacy First op het rapport Bekker d.d. 29 februari jl.; zie deze hyperlink. Ons inziens dient de verplichte afname van vingerafdrukken voor Nederlandse identiteitskaarten bij dit AO nadrukkelijk aan de orde te komen. Bijna een jaar na de toezegging van minister Donner om deze verplichting snel te schrappen is er immers nog altijd geen wetswijziging terzake doorgevoerd. Dit had allang kunnen (en moeten) worden geregeld, hetzij op initiatief van de minister van Binnenlandse Zaken, hetzij op initiatief van de Kamer. Tevens dringt Privacy First er nogmaals bij u op aan om de Nederlandse regering te verzoeken het initiatief te nemen tot wijziging van de Paspoortverordening op Europees niveau, opdat ook de verplichte afname van vingerafdrukken voor paspoorten geschrapt zal kunnen worden of tenminste een vrijwillig karakter zal kunnen krijgen.

Met vriendelijke groet,

Stichting Privacy First"    (Klik HIER voor de ontvangstbevestiging.)

Dit Algemeen Overleg werd vervolgens uitgesteld naar 15 mei en vond gisteren plaats met als resultaat dat bovenstaande aanbevelingen van Privacy First door een meerderheid van de Tweede Kamer zijn overgenomen; klik HIER voor een geluidsopname (mp3, 84 MB). Op de vraag van Pierre Heijnen (PvdA) wanneer een wetsvoorstel ter invoering van een identiteitskaart zonder vingerafdrukken zal worden ingediend, antwoordde minister Spies (BZK) dat dit nog vóór deze zomer zal gebeuren. Tevens sprak een Kamermeerderheid van PvdA, PVV, D66, SP en GroenLinks zich uit voor het schrappen van de verplichte afname van vingerafdrukken voor het paspoort en drong er bij de minister op aan om zich daar in Brussel sterk voor te maken. Volgende week zal de Tweede Kamer hier een motie over aannemen. De Nederlandse regering heeft dan het mandaat om op Europees (en internationaal) niveau te kunnen onderhandelen over wijziging van de Europese Paspoortverordening.

Hiermee lijkt de cirkel rond: op initiatief van Nederland (onder Amerikaanse druk) besloot de Europese Unie in 2004 tot verplichte opname van vingerafdrukken in paspoorten. Nut en noodzaak daarvan zijn echter nooit aangetoond. Daarnaast is van opname van vingerafdrukken in Amerikaanse paspoorten evenmin ooit sprake geweest. Het is nu aan Nederland om in Brussel haar eigen biometrische rommel te gaan opruimen: "the polluter pays". Daarbij zal Nederland landen als Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk ongetwijfeld snel aan haar zijde kunnen vinden. Hypocriete Amerikaanse druk mag in dit verband geen hindernis vormen. Integendeel: ook de Verenigde Staten zullen moeten gaan inzien dat hun buitenlands beleid slechts weerstand oplevert en (daardoor) uiteindelijk averechts werkt. De tijd dat de afname van vingerafdrukken onder het mom van terrorismebestrijding kon worden afgedwongen ligt inmiddels ver achter ons. Het zou van visie getuigen als men dat anno 2012 ook zou gaan inzien in The Land of the Free and the Home of the Brave.

Update 4 juni 2012: de spanning stijgt... op donderdagmiddag 7 juni as. vindt er een plenair Kamerdebat plaats over de Paspoortwet waarbij o.a. de kwestie van vingerafdrukken en gewetensbezwaarden aan de orde zal komen. Waarschijnlijk zal Pierre Heijnen (PvdA) dan tevens een motie indienen die de regering oproept om zich in Brussel sterk te maken voor afschaffing van de verplichte afname van vingerafdrukken op Europees niveau. Tijdens het Algemeen Overleg (AO) van 15 mei jl. bleek voor een dergelijke motie een ruime Kamermeerderheid te bestaan; klik HIER voor het concept-verslag van dit AO.

Onderstaand artikel van Privacy First-medewerker Vincent Böhre verscheen deze maand in het tijdschrift De Filosoof (Universiteit Utrecht). Morgen staat de Paspoortwet hoog op de politieke agenda: in een debat met minister Spies (BZK) zal onder meer de kwestie van de verplichte afname van vingerafdrukken voor paspoorten en identiteitskaarten aan de orde komen. Onlangs heeft Privacy First er bij alle partijen in de Tweede Kamer (opnieuw) op aangedrongen om z.s.m. een identiteitskaart zonder vingerafdrukken in te (laten) voeren en de regering te verzoeken om de Paspoortverordening op Europees niveau te laten herzien. Dit opdat verplichte afname van vingerafdrukken óók voor het paspoort geschrapt zal kunnen worden of tenminste een vrijwilig karakter zal kunnen krijgen. Onderstaande biedt daartoe een quick recap met een positieve twist. Een digitale versie van het artikel vindt u HIER (pp. 6-7, pdf).

Het biometrisch paspoort als onbedoeld privacygeschenk

"Eind 2001 stelde het CDA voor om de vingerafdrukken van alle Nederlanders via het paspoort op te slaan voor opsporingsdoeleinden. Door andere partijen werd dit voorstel echter meteen naar de prullenbak verwezen omdat het zou leiden tot een Big Brother maatschappij. Toch werd een nog verdergaand voorstel zeven jaar later vrij geruisloos tot wet verheven. Naast opsporing en vervolging zouden ieders vingerafdrukken en gezichtsscan (biometrische persoonsgegevens) onder de nieuwe Paspoortwet tevens gebruikt kunnen worden voor terrorismebestrijding, binnen- en buitenlandse staatsveiligheid, rampenbestrijding en de uitvoering van wettelijke identificatieplichten. Dit zonder dat deze wettelijke doeleinden parlementair waren besproken.[1] Door de Eerste Kamer werd de nieuwe Paspoortwet zelfs zonder stemming aangenomen. Media stonden erbij en keken ernaar. Hoe had dit zo ver kunnen komen?

‘Bystander syndrome’

In zekere zin was (en is) de nieuwe Paspoortwet emblematisch voor het Nederlandse tijdsgewricht na ‘9/11’. Een tijdsgewricht waarin (veronderstelde) anti-terrorismemaatregelen moeiteloos door ons parlement konden worden geloodst. Dergelijke maatregelen zouden immers onze veiligheid bevorderen, zo werd ons voortdurend verteld. Mensen hebben van nature de neiging om autoriteiten te volgen en zich naar de status quo te schikken. In mensenrechtelijke zin zou men het tijdsgewricht na ‘9/11’ kunnen beschouwen als een gigantisch experiment van Milgram: zonder al te veel weerstand zijn diverse mensenrechten jarenlang op de maatschappelijke pijnbank gelegd. Zo ook bij de totstandkoming van de nieuwe Paspoortwet. Ieder Eerste Kamerlid had tenminste om een parlementaire stemming kunnen verzoeken. Journalisten en wetenschappers hadden tijdig aan de bel kunnen trekken. Maar men stond erbij en keek ernaar. Deze wet zou Nederland immers ‘veiliger’ maken. Maar waarop was die aanname gebaseerd? Zou Nederland door de massale opslag van vingerafdrukken in reisdocumenten en bijbehorende databanken niet juist onveiliger worden? Deze vraag was nooit publiekelijk gesteld, laat staan bediscussieerd en beantwoord.

Disproportioneel

Hét Nederlandse overheidsargument voor de invoering van vingerafdrukken in paspoorten en identiteitskaarten luidt reeds sinds eind jaren 90 als volgt: dit zou lookalike fraude met reisdocumenten belemmeren. Bij lookalike fraude misbruikt iemand andermans reisdocument waarmee hij/zij uiterlijke gelijkenis vertoont. Over de omvang van dit type fraude zijn in de parlementaire geschiedenis nauwelijks vragen gesteld. Uit een recent Wob-verzoek van Privacy First bleek dat het slechts om tientallen gevallen per jaar gaat (met Nederlandse reisdocumenten op Nederlands grondgebied).[2] In het licht hiervan is de invoering van vingerafdrukken in reisdocumenten van 17 miljoen Nederlanders volstrekt disproportioneel. Dit nog afgezien van de tientallen, zo niet honderden miljoenen euro’s die de overheid erin geïnvesteerd heeft.

Risico’s

Met de invoering van een ‘biometrische identiteitsinfrastructuur’ ontstaat een nieuwe vorm van fraude die buitengewoon moeilijk te detecteren en te bestrijden is: biometrische identiteitsfraude, bijvoorbeeld door hacking. Niet alleen bij argeloze burgers en bedrijven, maar ook in de publieke sfeer (spionage). Daarnaast is inmiddels gebleken dat in 21-25% van de gevallen de biometrische gegevens in de chip van Nederlandse reisdocumenten niet correct kunnen worden uitgelezen (geverifieerd). Bij controle lopen burgers dus een groot risico om ten onrechte van fraude verdacht te worden. Voor terrorismebestrijding is het biometrische paspoort al evenmin geschikt: terroristen gebruiken over het algemeen hun eigen, authentieke reisdocumenten. Over het gebruik van biometrie in de sfeer van veiligheids- en inlichtingendiensten is helaas weinig bekend, al laten mogelijke doelen zich makkelijk raden: identificatie van zwijgende verdachten en "interessante" personen in de openbare ruimte, herkenning van emoties, leugendetectie en de herkenning of inzet van dubbelgangers. Hetzelfde geldt in het domein van opsporing en vervolging, ook in combinatie met openbaar cameratoezicht en automatische gezichtsherkenning. Bovendien maakt het RFID (Radio Frequency Identification)-aspect van de chip in het document uitlezen op afstand mogelijk; burgers kunnen hierdoor ongemerkt worden geïdentificeerd en gevolgd. Bij wettelijke identificatieplichten denke men verder aan de eventuele invoering van vingerscans bij banken, sociale diensten, het internet etc. (Sinds eind vorig jaar loopt reeds een Nederlandse pilot met mobiele vingerscanners voor de politie.) En tenslotte is er nog het domein van de rampenbestrijding: biometrie als logistiek middel of ter identificatie van slachtoffers bij grootschalige calamiteiten. Al met al gaan deze mogelijkheden voor het gebruik van biometrie minstens tien, zo niet honderd stappen verder dan louter de bestrijding van lookalike fraude met reisdocumenten. Hierbij dient men zich te realiseren dat al deze mogelijkheden vroeg of laat zullen worden gebruikt. In jargon heet dit function creep; historisch gezien is dit onvermijdelijk. Wetenschappelijk onderzoek naar toekomstige toepassingen van biometrie vindt continu plaats. Daarnaast is de democratische rechtsstaat helaas geen universeel of statisch fenomeen, zelfs niet in onze eigen contreien. Het is dan ook zeer twijfelachtig of onze wereld door grootschalige inzet van biometrie ‘veiliger’ zal worden.

Positieve kentering

Het is precies deze zorg die in de zomer van 2009 een kleine Nederlandse revolutie veroorzaakte: de totstandkoming van de nieuwe Paspoortwet leidde destijds tot een storm van kritiek en tot het ontstaan van de huidige Nederlandse privacybeweging. Nieuwe privacy-organisaties als Privacy First schoten als paddenstoelen uit de grond, maatschappelijke coalities werden gesmeed en rechtszaken tegen de nieuwe Paspoortwet opgetuigd.[3] Dit maatschappelijke boomerang-effect duurt tot de dag van vandaag voort. Het recht op privacy staat sindsdien steeds hoger op de maatschappelijke en politieke agenda. In die zin is het biometrische paspoort vooralsnog een onbedoeld geschenk uit de hemel gebleken."

[1] Zie Vincent Böhre, Happy Landings? Het biometrische paspoort als zwarte doos, WRR oktober 2010, http://www.wrr.nl/publicaties/publicatie/article/happy-landings-het-biometrische-paspoort-als-zwarte-doos-46/.
[2] Zie Privacy First, Onthullende cijfers over 'look-alike' fraude met Nederlandse reisdocumenten (20 maart 2012), http://www.privacyfirst.nl/acties/wob-procedures/item/524-onthullende-cijfers-over-look-alike-fraude-met-nederlandse-reisdocumenten.html.
[3] Zie Böhre supra noot 1, p. 111 e.v.

In heel Nederland is het inmiddels schering en inslag aan het worden: openbaar cameratoezicht. Camera's met gezichtsherkenning, met bewegingsdetectie en zelfs met ingebouwde microfoons. Dit alles voor de "veiligheid". Wiens veiligheid? De veiligheid van de beurskoersen van de beveiligingsindustrie? De gemoedsveiligheid van politici met een veiligheidspsychose? In de vroege ochtend van woensdag 9 mei jl. werd Vincent Böhre van Privacy First door jongerenzender FunX Radio geïnterviewd over cameratoezicht en de vraag in hoeverre dit onze privacy aantast. Het hele fragment kun je hieronder terugluisteren (mp3, 6 MB):