"Ongemerkt wordt een auto tijdens een rit door Nederland veelvuldig gefotografeerd, gefilmd of geregistreerd. Vooral de Belastingdienst speelt een opvallende rol.
Wie alleen in de auto zit, voelt zich vaak zo onbespied dat hij of zij ongegeneerd in de neus durft te peuteren. Een onterecht gevoel van 'alleen zijn', zo blijkt. Want tijdens de rit word je als automobilist ongemerkt doorlopend in de gaten gehouden.
Hoe vaak wordt een auto geflitst, gefilmd of op een andere manier geregistreerd tijdens een rit van bijvoorbeeld Den Helder naar Maastricht? Een totaalbeeld van wie je in de gaten houdt is er niet, laat een woordvoerster van het College Bescherming Persoonsgegevens weten. Bij meldingen wordt per geval bekeken of de privacy in het geding is. Jurist Vincent Böhre van Privacy First durft ook niet te zeggen hoe vaak je tijdens de voorbeeldrit 'in beeld' komt. Een schatting heeft hij wel: "Ik denk tussen de honderd en de tweehonderd keer."
Trajectcontroles, 'gewone' flitspalen, camerawagens van de Belastingdienst en zogeheten ANPR-camera's (automatische kentekenherkenning) zijn allemaal door de overheid georganiseerd. Zo ook de camera die voor de Marechaussee bij grensovergangen 'scant' of er verdachte auto's voorbij razen. Kentekenherkenning is ingezet om automobilisten te weren uit rosse buurten. Bij wegwerkzaamheden zien hardrijders hun kenteken op een bord langs de weg oplichten met de mededeling: u rijdt te hard. Ook ondernemers kunnen er wat van.
Bij tankstations hangen camera's. Parkeergarages werken steeds vaker met kentekenherkenning. Op internet wemelt het van de bedrijven die kentekenregistratie aanbieden voor bijvoorbeeld de beveiliging van een bedrijf.
Vooral de trajectcontrole scant veel auto's. De camera's meten de gemiddelde snelheid van een auto. Wie te hard rijdt, gaat op de bon. Maar om dat te meten moet op het eerste meetpunt wel 'even' de kentekenplaat gescand worden. Böhre: "Ze zeggen dat die gegevens meteen weggegooid worden als er geen overtreding is. Maar niemand weet zeker of dat ook écht gebeurt."
Ook de gegevens van ANPR worden formeel binnen 24 uur vernietigd. De praktijk is echter weerbarstiger. Het systeem met camera's langs meerdere snelwegen is bedacht om gestolen of gezochte auto's snel te herkennen. Alleen bij een 'hit' worden gegevens doorgespeeld naar de politie. Alle andere informatie moet de prullenbak in. Althans, nu nog. Er ligt een wetsvoorstel om de regels te verruimen, zodat gegevens vier weken bewaard blijven.
Door ook de camera's van trajectcontroles te gebruiken als ANPR-camera, komt er nóg meer informatie binnen. Op die manier kan na een misdrijf, of als er bijvoorbeeld kinderen vermist zijn, gekeken worden of een verdachte auto langs de camera is gereden. De uitbreiding van de regels leidt tot verzet bij College Bescherming Persoonsgegevens en organisaties als Privacy First. "Het is een dilemma. We zijn voor veiligheid, maar wel met waarborgen voor de privacy", zegt Böhre.
Hoewel gegevens formeel vernietigd moeten worden, gebeurt dat vaak niet. De Belastingdienst speelt daarbij een opvallende rol. De dienst sloot een convenant met het Korps Landelijke Politiediensten (KLPD), dat alle gegevens één op één doorstuurt naar de Belastingdienst. Handig om te checken of een vrachtwagen wel een eurovignet heeft, en of de 'proefrit' met de speciale groene kentekenplaten van de dealer niet een gewoon bezoekje aan oma is.
Wie denkt dat dit kleinschalige controles zijn, heeft het mis. De Belastingdienst krijgt alleen al via het KLPD jaarlijks 44 miljoen gegevens binnen. Daarvan zijn er 15,5 miljoen 'fiscaal relevant', vertelt een woordvoerder van het ministerie van Financiën. Uiteindelijk blijven er 7 miljoen gegevens over die de Belastingdienst bewaart, omdat ze belangrijk zijn voor het toezicht. Welke gegevens dit zijn? Nou, bijvoorbeeld de kentekens van leasewagens die voorbij razen. Als de eigenaar heeft beloofd niet privé in de auto te rijden, worden gegevens tot vijf jaar bewaard om ze achteraf naast de boekhouding van de chauffeur te kunnen leggen. "Je ziet een glijdende schaal", stelt Böhre van Privacy First. "Gegevens worden nu toch opgeslagen bij de Belastingdienst. Je zult zien dat ze later ook door anderen worden gebruikt. De veiligheidsdienst, bijvoorbeeld. Want die heeft ook veel recht op inzage."
(...)
[Tevens] grijpt de Belastingdienst de kans om gegevens bij 'gewone' bedrijven op te eisen om belastingaangiftes van derden te controleren. Die gewone bedrijven hoeven zich vaak aan minder strenge privacyregels te houden dan overheden die kentekengegevens registreren. Iedere bedrijfscamera kan een bron zijn voor de Belastingdienst, erkent de woordvoerder van Financiën. De dienst moet dan wel nut en noodzaak aantonen. Daar is niet veel voor nodig, stelde hoogleraar Zwenne eerder al. Gevolg: big brother is overal. Met dank aan overheid én bedrijfsleven. Ongemerkt autorijden in Nederland is vrijwel onmogelijk. Dus hou die vinger maar uit de neus."
Bron: BN/DeStem, Eindhovens Dagblad, Twentsche Courant Tubantia, De Stentor, Zwolse Courant, Zutphens Dagblad, Sallands Dagblad, Nieuw Kamper Dagblad, Gelders Dagblad, De Gelderlander, Dagblad Flevoland, Deventer Dagblad, Brabants Dagblad, Provinciale Zeeuwse Courant, 29 augustus 2013. Tevens in verkorte vorm verschenen in Noordhollands Dagblad, Leidsch Dagblad, IJmuider Courant, Haarlems Dagblad, Gooi- en Eemlander, Alphen.cc & Almere Vandaag, 31 augustus 2013.
