Toon items op tag: AIVD

Ondanks zijn recente Big Brother Award gaat minister Opstelten onverdroten verder met de bouw van zijn geliefde controlemaatschappij. Ditmaal niet door de Nederlandse politie de bevoegdheid te geven om ieders computer te kunnen hacken, door iedere Nederlandse politieagent een Taser-wapen te geven, door massale inzet van drones of door ieders reisbewegingen op de snelweg in een politiedatabank op te slaan, maar door voortaan ook de gegevens van alle vliegtuigpassiers die Nederland in- of uitreizen in een overheidsdatabank te bewaren. Volgens Opstelten zou de AIVD hierdoor een handjevol Nederlandse jihadisten beter in de gaten kunnen houden. Dit ondanks het feit dat dit plan al vier jaar oud is en destijds verworpen werd. Begin 2010 schreef de Telegraaf hierover het volgende: "De [inlichtingen]diensten willen met name weten wie er naar 'jihadgebieden' vertrekken. Amerika vraagt al langer om gegevens van de binnenkomende passagiers, maar daarover kunnen de diensten hier niet beschikken." (Telegraaf 12 februari 2010, p. 8, cursivering Privacy First). Zit achter het voorstel van Opstelten een verborgen Amerikaanse hand...?

Privacy First acht de plannen van Opstelten volstrekt onnodig en disproportioneel. Zelfs het hoofd van de AIVD benadrukte vorig jaar géén nieuwe bevoegdheden nodig te hebben. Bovendien loopt ieders privacy gevaar als buitenlandse inlichtingendiensten (waaronder de Amerikaanse NSA) rechtstreekse toegang tot deze databank zouden kunnen krijgen, bijvoorbeeld middels een 'single entry point' (reeds in mei 2012 werd Privacy First hierover getipt). Ook de Tweede Kamer lijkt vooralsnog zeer kritisch.

Beluister HIER onze eerste reactie in het programma Avondspits op Radio 1.
Audiolink: http://www.radio1.nl/item/166234-Reisgegevens%20opslaan%20is%20een%20%20prima%20middel%20tegen%20terreur!.html.

NRC publiceerde vandaag een kort interview met Vincent Böhre (Privacy First) n.a.v. de rechtszaak tegen de Nederlandse Staat wegens illegale dataspionage door de NSA:

"Privacy First doet mee aan een zaak tegen minister Plasterk, tegen het gebruik van illegaal verkregen NSA-inlichtingen.

De Nederlandse inlichtingendiensten moeten stoppen met het  gebruik van gegevens die via buitenlandse inlichtingendiensten  zijn verkregen. Om dat te bereiken is een gelegenheidscoalitie  van journalisten, advocaten en privacyorganisaties een rechtszaak begonnen tegen minister Ronald Plasterk (Binnenlandse  Zaken, PvdA). (...) Op 27 november dient de zaak bij de rechtbank in Den Haag. Privacy First, dat opkomt voor privacybelangen, doet ook mee aan de coalitie Burgers tegen Plasterk. Vincent Böhre legt uit.  

Vanwaar deze samenwerking? 

,,Het initiatief kwam van advocaat Christiaan Alberdingk  Thijm. Toen hij ons vroeg om aan te sluiten, hebben  we meteen  toegezegd. Wij maken ons grote zorgen over de activiteiten van  inlichtingen- en veiligheidsdiensten in Nederland. 

,,Duidelijk is geworden dat die gegevens vaak illegaal verkregen zijn, dus niet volgens de Nederlandse wetten die gelden voor  aftappen of afluisteren. We hebben daar strikte eisen voor, en als Nederlander moet je erop kunnen vertrouwen dat de veiligheidsdiensten zich aan die wetten houden. Nu blijkt dat niet het geval. Er is een vertrouwensbreuk ontstaan tussen bevolking en  overheid." 

In het parlement zegt minister Plasterk van Binnenlandse Zaken ook standaard alleen dat hij óf niets weet, óf er  niets over kan zeggen. 

,,Door de onthullingen van Edward Snowden kunnen we er  niet meer van op aan dat de overheid de wet volgt, en die gegevens níet gebruikt. Wereldwijd luisterde de geheime dienst NSA mensen af. Grenzen of wetten in andere landen deden er niet toe voor de VS. En als je de geschiedenis van geheime diensten en hun onderlinge samenwerking een beetje kent, is  het zeer naïef om te denken dat de Nederlandse overheid die data dan niet óók zou gebruiken, als ze via buitenlandse diensten  voorhanden blijken te zijn."   

Wat moet deze rechtszaak opleveren?

,,Volgens mij kan hierdoor openheid van zaken  over de afluisterpraktijken komen. Het hangt er ook vanaf hoeveel lef de rechter heeft, maar hij zou bijvoorbeeld getuigenverhoren kunnen  bevelen, en deskundigen een verklaring laten afleggen. Als de  rechter het grondig aanpakt, kan hij ervoor zorgen dat er een onderzoek komt naar de precieze feiten. 

,,De staat zal met feiten moeten komen om te weerleggen dat  er illegaal wordt afgetapt. Ik verwacht dat we de zaak zullen winnen. Dan moet Plasterk stoppen met het gebruik van die info én alle burgers die onrechtmatig zijn afgeluisterd, daarover informeren."

Is dit in andere landen al gebeurd?

,,Niet dat ik weet. Maar deze zaak zou een kettingreactie kunnen veroorzaken. Een gemiddelde burger kan over deze afluisterpraktijken maar heel moeilijk zelf een zaak beginnen tegen de  staat. Dan zou hij als individu moeten bewijzen dat hij wordt afgetapt, hij zou een eigen belang moeten hebben. Terwijl wij nu  namens het algemeen belang procederen.

,,Bovendien bestaat het collectief uit mensen die een dwarsdoorsnede vormen van groepen in de samenleving waarvoor privacy extra belangrijk is. Journalisten, advocaten, en wij. Het  wordt een rechtszaak met grote gevolgen.""

Bron: NRC Handelsblad 7 november 2013, Cultureel supplement, p. 13.

"Minister Plasterk wordt door een groep burgers en instanties, waaronder de Nederlandse Vereniging van Journalisten, de Vereniging van Strafrechtadvocaten en Privacy First, voor de rechter gedaagd.

Volgens hen overtreedt de Amerikaanse inlichtingendienst NSA de wet door in Nederland mensen af te luisteren en die informatie vervolgens door te spelen aan de AIVD. Volgens [jurist] Vincent Böhre van Privacy First moet er een einde komen aan de 'illegale praktijken' van de NSA. "Nederlandse burgers moeten er op kunnen vertrouwen dat ze niet door derden worden afgeluisterd. Bovendien willen wij dat de AIVD stopt met het witwassen van illegale NSA-data."

Internetadvocaat Christiaan Alberdingk Thijm laat zich in soortgelijke termen uit. "We hopen door deze zaak aanhangig te maken dat de AIVD stopt met de samenwerking met de NSA."  De dagers willen ook weten wie er werd afgeluisterd. De Tweede Kamer debatteerde gisteren over de NSA. Na afloop zei de PvdA-bewindsman niet bevreesd te zijn voor de rechtsgang. (...)"

Bron: Algemeen Dagblad, AD/De Dordtenaar, AD/Groene Hart, AD/Rotterdams Dagblad, AD/Haagsche Courant, AD/Utrechts Nieuwsblad, AD/Amersfoortse Courant & AD/Rivierenland, 7 november 2013, p. 11.

"Een coalitie van burgers en organisaties begint een rechtszaak tegen de Nederlandse Staat, vertegenwoordigd door minister Plasterk van Binnenlandse Zaken. Zij eisen dat de Staat stopt met het gebruiken van gegevens die niet in overeenstemming met de Nederlandse wet zijn verkregen.

"Plasterk zegt de spionage- en afluisterpraktijken van de Amerikanen te veroordelen, maar tegenover de Tweede Kamer erkent hij dat gegevens tussen de AIVD en de NSA nog steeds worden uitgewisseld", aldus de coalitie in een persbericht. Gegevens die door de NSA in strijd met de Nederlandse wet zijn verkregen, zouden zo in handen komen van Nederlandse inlichtingendiensten. De coalitie 'Burgers tegen Plasterk' wil dat dat stopt. Bovendien wil de coalitie dat Plasterk burgers informeert als er van hun onrechtmatige verkregen data zijn gebruikt.

De aanklagers

'Burgers tegen Plasterk' bestaat uit een aantal personen en vier grote organisaties. Dat zijn: de Nederlandse Vereniging voor Strafrechtadvocaten, de Nederlandse Vereniging voor Journalisten, de Internet Society Nederland en Stichting Privacy First.
(...)
Op 27 november moet Plasterk bij de rechtbank Den Haag verschijnen om zijn beleid te verdedigen."

Bron: http://www.rtlnieuws.nl/nieuws/binnenland/rechtszaak-tegen-plasterk-om-illegale-dataspionage, 6 november 2013.

"Minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken mag zich op 27 november tegenover de rechtbank in Den Haag verantwoorden voor zijn beleid rondom gegevensgebruik. Onder de noemer Burgers tegen de Staat zijn De Nederlandse Verening voor Journalisten (NVJ), advocatenclub NVSA, Stichting Privacy First en de Internet Society een procedure gestart tegen de staat, zo meldt de site van de NVJ.

De beklagers vinden het onacceptabel dat inlichtingendiensten gebruik maken van persoonsgegevens die ze op basis van de wet niet eens hadden mogen verzamelen. (...)

De partijen willen met hun zaak een eind maken aan het wat ze noemen "witwassen" van illegaal verkregen gegevens en de Staat bovendien verplichten mensen te informeren wanneer hun gegevens gebruikt worden."

Bron: http://www.spitsnieuws.nl/archives/binnenland/2013/11/ronald-plasterk-aangeklaagd-om-nsa, 6 november 2013.

"Een groep burgers en organisaties eist dat de Nederlandse staat ophoudt met het gebruiken van gegevens die zijn verkregen door de inlichtingendienst NSA.

De groep daagt de Staat daarom voor de rechter. Minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken moet op 27 november het beleid van de Nederlandse overheid verdedigen voor de rechtbank in Den Haag.

Volgens de groep, met de naam Burgers tegen Plasterk, verzamelt de NSA gegevens in strijd met de Nederlandse wet. Die gegevens komen vervolgens bij de Nederlandse inlichtingendienst AIVD terecht. De groep eist dat burgers worden geïnformeerd als hun data op deze manier werd uitgewisseld.

Onder de aanklagers bevinden zich de bekende hacker Rop Gonggrijp en ICT-journalist Brenno de Winter, die ook voor NU.nl actief is. Daarnaast hebben de Nederlandse Vereniging voor Strafrechtadvocaten, de Nederlandse Vereniging voor Journalisten (NvJ), de Internet Society Nederland en Stichting Privacy First zich aangesloten bij de rechtszaak.

Bronbescherming

De NvJ zegt dat spionage door inlichtingendiensten de bronbescherming in de journalistiek in het geding brengt.

"Ons belang is niet zozeer het privacybelang, maar het gaat ons heel sterk om het verzekeren van de bronbescherming, die hiermee onder druk komt te staan", aldus algemeen secretaris Thomas Bruning. "Dit kan klokkenluiders ontmoedigen om misstanden naar buiten te brengen."

Dat is ook de reden voor De Winter om mee te doen. "Je ziet dat het steeds moeilijker wordt om bronnen te beschermen", zegt hij. "Een overheid die alles in de gaten houdt maakt eigenlijk journalistiek onmogelijk."

Witwassen

Volgens advocaat Christiaan Alberdingk Thijm, die de groep vertegenwoordigt, wordt illegaal verkregen data 'witgewassen' door Plasterk en de inlichtingendiensten. "Deze zaak moet daar een einde aan maken."

Minister Plasterk verdedigde woensdag voor de Tweede Kamer het Nederlandse spionagebeleid.

Onlangs bleek dat de NSA 'metadata' van 1,8 miljoen Nederlandse telefoongesprekken zou hebben opgeslagen. Tijdens het debat zei Plasterk dat het ging om telefoongesprekken met buitenlandse nummers. (...)"

Bron: http://nutech.nl/internet/3621417/rechtszaak-plasterk-nsa-spionage.html, 6 november 2013.

Vrijwel iedereen is inmiddels op de hoogte van de massale afluisterpraktijken door het Amerikaanse National Security Agency (NSA). De NSA luistert al jaren in het diepste geheim miljoenen mensen overal ter wereld af, variërend van gewone burgers tot journalisten, politici, activisten, advocaten, rechters, wetenschappers, CEO's van bedrijven, diplomaten en zelfs presidenten en staatshoofden. Daarbij trekt de NSA zich niets aan van de territoriale grenzen en wetten in andere landen, zo is inmiddels gebleken uit de onthullingen door Edward Snowden in het PRISM-schandaal. In plaats van de Amerikanen tot de orde te roepen blijken geheime diensten in andere landen echter gretig gebruik te maken van de inlichtingen die door de NSA op illegale wijze verkregen zijn. Daardoor wordt de nationale, Europese en internationale wetgeving die burgers tegen dergelijke praktijken behoort te beschermen dubbel geschonden: door buitenlandse geheime diensten als de NSA die op onrechtmatige wijze inlichtingen verzamelen én door geheime diensten in andere landen die deze inlichtingen vervolgens gebruiken. Dit vormt een acute bedreiging voor ieders privacy én voor het gezonde functioneren van iedere democratische rechtsstaat. Zo ook in Nederland, waar noch het nationale parlement noch de verantwoordelijke minister Plasterk (Binnenlandse Zaken) tot op heden adequaat hebben ingegrepen. Deze situatie kan niet langer voortduren. Dus heeft een nationale coalitie van Nederlandse burgers en organisaties (waaronder Privacy First) besloten om vandaag de Nederlandse Staat voor de rechter te dagen en te eisen dat per direct een einde wordt gemaakt aan de ontvangst en het gebruik van illegale buitenlandse inlichtingen op Nederlands grondgebied. Bovendien dient iedereen over wie dergelijke inlichtingen verzameld zijn daarvan op de hoogte te worden gesteld. Tevens dienen de betreffende gegevens te worden gewist.

Privacy First voert deze rechtszaak primair in het algemeen belang, ter herstel van het recht op privacy van iedere burger in Nederland. De rechtszaak staat onder leiding van bureau Brandeis; dit advocatenkantoor vertegenwoordigt Privacy First tevens in ons Paspoortproces tegen de Nederlandse Staat. Privacy First ziet positieve uitkomsten in beide rechtszaken op korte termijn met vertrouwen tegemoet.

Klik HIER voor de dagvaarding zoals die vandaag bij minister Plasterk op de deurmat viel.

Naast Privacy First bestaat de coalitie van procespartijen uit de volgende organisaties en burgers:

- De Nederlandse Vereniging van Strafrechtadvocaten (NVSA)
- De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ)
- de Internet Society Nederland (ISOC.nl)
- Jeroen van Beek
- Rop Gonggrijp
- Bart Nooitgedagt (vertegenwoordigd door de NVSA)
- Matthieu Paapst (vertegenwoordigd door ISOC.nl).
- Brenno de Winter (vertegenwoordigd door de NVJ).
 
Update 5 februari 2014: vandaag heeft de Nederlandse Staat (ministeries van Binnenlandse Zaken en Defensie) in een uitgebreide 'Conclusie van Antwoord' gereageerd op de dagvaarding; klik HIER voor het hele document (pdf; kopie bij Telegraaf) en HIER voor het persbericht van onze advocaten bij bureau Brandeis. Opvallend is dat de landsadvocaat alleen Privacy First ontvankelijk acht (zie p. 31). Daarmee staat Privacy First in deze zaak alvast met één been voor de Haagse rechtbank. Deze ontwikkeling is ook van groot belang voor ons civielrechtelijke Paspoortproces, waarin de Haagse rechtbank Privacy First c.s. eerder niet-ontvankelijk achtte en het Hof Den Haag zich momenteel opnieuw over deze rechtsvraag buigt. In de optiek van Privacy First dienen zowel in de rechtszaak rond de NSA/AIVD als in ons Paspoortproces alle procespartijen (burgers én organisaties) door de rechter ontvankelijk verklaard te worden.

Update 7 mei 2014: de rechtszitting vindt plaats op dinsdag 13 mei as. om 9.30u bij de rechtbank Den Haag. Het is een openbare zitting. U bent dus van harte welkom!

Update 13 mei 2014: vanochtend vond de rechtszitting plaats; klik HIER voor een voorafgaand interview met Privacy First op Radio 1 en HIER voor een impressie door onze advocaten, inclusief hyperlinks naar de pleitnota's. Het vonnis van de rechtbank staat vooralsnog gepland op 8 juli as.

Update 7 juli 2014: het vonnis van de rechtbank is 2 weken uitgesteld en staat nu gepland voor woensdag 23 juli as.

Update 23 juli 2014: vandaag heeft de rechtbank Den Haag een uiterst teleurstellende uitspraak gedaan; klik HIER. Privacy First c.s. gaan in hoger beroep bij het Hof Den Haag.

Vorige week werd bekend dat Amerikaanse geheime diensten (NSA, FBI etc.) in de "strijd tegen terrorisme" vrijwel alle communicatie op het internet monitoren, niet alleen in Amerika maar zelfs wereldwijd. De codenaam voor dit Amerikaanse Big Brother systeem is PRISM. Op jongerenzender FunX werd Vincent Böhre van Privacy First vanmiddag om een reactie gevraagd. Beluister hieronder het hele fragment:

"Het hoofd van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) is geen voorstander van Big Brother, zo liet hij tijdens een lezing bij Stichting Privacy First weten. Rob Bertholee was door de privacybeschermer uitgenodigd om over de AIVD te komen spreken en het recht op privacy. Zo ging hij in op verschillende taken waar de dienst zich mee bezighoudt, de bevoegdheden die het heeft en wat voor invloed dit op de maatschappij of privacy van burgers kan hebben.

Zo stelt Bertholee dat de koppeling en internationale uitwisseling van gegevens door de burger ervaren kan worden als 'Big Brother' en dat men zich hier zorgen over maakt. Iets waar Bertholee als burger zegt zich ook zorgen over te maken.

Big Brother
Geconfronteerd met een vraag vanuit het publiek over nieuwe, voorspellende technieken en het effect dat dit kan hebben op maatschappelijk gedrag stelt Bertholee "geen voorstander te zijn van Big Brother. Er zijn grenzen aan wat je wel en niet kunt doen. Dat heeft ook te maken met de risico’s die je bereid bent te lopen als maatschappij."

Bertholee eindigt zijn lezing door nog eens te benadrukken dat de AIVD geen dossiers van iedereen bijhoudt, niet iedereen onder de tap houdt, niemand neerschiet, niemand arresteert, niemand klemrijdt, niemand martelt, niet elke computer hackt, geen handhavende bevoegdheden heeft, geen druk op mensen uitoefent en geen journalisten ronselt. Mythes die de AIVD ook op de eigen website probeert te ontzenuwen."

Bron: Security.nl, 21 september 2012.

Stichting Privacy First organiseert regelmatig borrels annex thema-avonden voor onze vrijwilligers, donateurs en experts uit ons netwerk van journalisten, wetenschappers, ICT’ers en juristen. Sinds juni 2011 vinden deze avonden gemiddeld eens per kwartaal plaats ten kantore van Privacy First in het voormalige Volkskrantgebouw in Amsterdam. Thema’s waren tot nu toe o.a. privacy in Nederland (spreker: Bart de Koning), biometrie (Max Snijder) en profiling door de overheid (Quirine Eijkman en André Hoogstrate). Ook waren er boekpresentaties door Dimitri Tokmetzis (De digitale schaduw) en Adriaan Bos (Advocaat van de waarheid). Op donderdagavond 13 september jl. was er sprake van een heuse primeur: een lezing over de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) en het recht op privacy door niemand minder dan het Hoofd van de AIVD zelf, de heer Rob Bertholee. (Klik HIER voor onze eerdere uitnodiging aan relaties. Wilt u voortaan ook een uitnodiging ontvangen? Mail ons!) De essentie van de lezing van de heer Bertholee verscheen de volgende ochtend op de website van de AIVD; klik HIER. Naar aanleiding van de lezing verscheen vandaag tevens een artikel in de Telegraaf. Hieronder volgt onze verkorte weergave van de (ruim twee uur durende) lezing en discussie door Bertholee met het publiek.

Gemeenschappelijk doel: vrijheid in een open democratische samenleving

De avond begint met een korte introductie door Privacy First voorzitter Bas Filippini. In de optiek van Filippini strijden Privacy First en de AIVD eigenlijk voor hetzelfde doel, namelijk vrijheid in een open democratische samenleving, weliswaar vanuit verschillend perspectief. Rob Bertholee beaamt dit en zegt dat hij zich hier vanavond, in tegenstelling tot wat sommige mensen misschien denken, niet in het hol van de leeuw waant. Na een lange carrière in de landstrijdkrachten is Bertholee inmiddels 9 maanden werkzaam als Hoofd van de AIVD. Het beeld dat hij al snel van de AIVD kreeg was dat van een professionele organisatie met mensen die worden gedreven door idealen, zo vertelt hij. Zowel de AIVD als de MIVD hebben dagelijks te maken met risico’s en bedreigingen van de nationale veiligheid en de democratische rechtsorde, oftewel met bedreigingen van de manier waarop wij gewend zijn te leven met alle borgingen voor onze vrijheden van dien. Als gevolg van internationalisering en technologisering nemen die dreigingen en risico’s toe in aantal, impact en bereik. Een voorbeeld is het internet dat zowel een positieve kant als een schaduwzijde heeft.

Veiligheid is geen grondrecht

De AIVD heeft twee hoofdtaken: inlichtingen en veiligheid. Veiligheid is formeel echter geen grondrecht, zo merkt Bertholee terecht op. Wel heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in haar jurisprudentie aangegeven dat Staten verplicht zijn alle redelijke maatregelen te nemen tegen levensbedreigende situaties, aldus Bertholee. De Raad van Europa heeft dit vervolgens bevestigd met de zogeheten Guidelines on human rights and the fight against terrorism. Waar de focus van Privacy First ligt op de bescherming van het individu, zo ligt de focus van de AIVD op de bescherming van de gemeenschap van individuen. Daartussen zit een trade-off: ter bescherming van de gemeenschap dient soms een inbreuk op de rechten van een individu te worden gemaakt. Bertholee noemt vervolgens enkele taken van de AIVD waarbij geen sprake is van inbreuk op de privacy, namelijk 1) bij persoonlijk veiligheidsonderzoek en 2) bij het bevorderen van beschermingsmaatregelen bij personen, organisaties en bedrijven, bijvoorbeeld i.v.m. spionage. Bij de uitvoering van persoonlijke veiligheidsonderzoeken en bij de taak onder (2) mag de AIVD immers geen bijzondere inlichtingenmiddelen inzetten (volgens de wet). En juist bij die inzet is er sprake van inbreuk op de privacy.

Een relevant onderdeel van de AIVD is het Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging (NBV), dat de Rijksoverheid ondersteunt bij de beveiliging van bijzondere informatie. Het NBV evalueert beveiligingsproducten en speelt ook een rol in de ontwikkeling ervan. Hier worden bijvoorbeeld USB-sticks voor de overheid getest tegen datalekken. Verder is er de politieke inlichtingentaak van de AIVD in het buitenland, “die weliswaar de privacy van mensen aantast, maar niet hier te lande”. En tenslotte is er nog de taak van het maken van dreigingsanalyses voor personen (bijvoorbeeld politici), organisaties of evenementen. Een taak van de AIVD waarbij de privacy in Nederland wél in het geding komt betreft het onderzoek naar “bedreigingen van de nationale veiligheid, het voortbestaan van de democratische rechtsorde en andere, gewichtige belangen van de Staat”. Dit onderzoek vindt allereerst plaats middels open bronnen (media, internet etc.), maar kan (vervolgens) ook geschieden door het volgen, observeren of afluisteren van mensen of het binnendringen van virtuele of fysieke ruimtes. Bertholee benadrukt in dit verband de hoge mate waarin elke medewerker van de AIVD doordrongen is van “het wezen” van de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv2002). “Als burger voelde ik mij redelijk gerustgesteld vanaf het moment dat ik inzicht kreeg in wat de dienst eigenlijk deed en kon en mocht doen, en hoe de overheid controle uit kon blijven oefenen op een dienst als de AIVD,” zegt Bertholee. “U hoeft mij niet te geloven, maar ik wilde dit toch even met u delen,” grapt hij. Dan stellig: “onze taken en bevoegdheden zijn allemaal strak omschreven in de wet.”

Wettelijk kader

Op het vlak van terrorismebestrijding gaat de aandacht van de AIVD momenteel vooral uit naar (potentiële) jihadisten en radicale eenlingen zoals Breivik. Bertholee vindt het zorgwekkend dat dergelijke eenlingen lastig op te sporen zijn, hoewel relevante informatie soms wel voorhanden is, bijvoorbeeld bij zorginstellingen of de politie. Een lastig dilemma is dan of zaken voorkomen hadden kunnen worden door informatie nationaal en internationaal te “correleren”, en welke risico’s je als maatschappij wilt aanvaarden met behoud van de privacy, aldus Bertholee. Hij kan zich echter ook voorstellen dat correlatie (koppeling) en internationale uitwisseling van gegevens door de burger ervaren wordt als “Big Brother” en dat men zich daar zorgen om maakt. Als burger maakt Bertholee zich daar zelf ook zorgen over. Waar ligt de balans tussen de bescherming van het individu en de bescherming van de gemeenschap? Elke bijzondere bevoegdheid van de AIVD is verankerd in de Wiv2002. En elke bijzondere bevoegdheid maakt een inbreuk op de privacy. De meest simpele bijzondere bevoegdheid is het praten met mensen (art. 17 Wiv2002). Voor elke bijzondere bevoegdheid in de Wiv2002 gelden de eisen van 1) noodzakelijkheid, 2) proportionaliteit en 3) subsidiariteit. Bijzondere bevoegdheden kunnen dan ook pas worden ingezet indien open bronnen (internet etc.) ontoereikend zijn. De AIVD dient zich telkens af te vragen: is het per se noodzakelijk? En weten we heel zeker dat er geen lichter middel is? De uitoefening van die bevoegdheden is achteraf controleerbaar. Op het openen van brieven na (dat valt onder de Postwet) komt er echter geen rechter-commissaris aan te pas. Voor de inzet van ieder bijzonder inlichtingenmiddel is wel toestemming nodig. Die wordt verleend door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) of namens de minister door het Hoofd van de AIVD. Iedere nieuwe medewerker van de AIVD krijgt bovendien een basisopleiding, waarbij men onder meer goed in de Wiv2002 raakt ingevoerd. Bertholee vertelt in dit verband een interessante anekdote: eens in de zoveel tijd nodigt de AIVD een aantal journalisten, parlementariërs of juristen uit om samen een casus te behandelen. Daarbij blijken de niet-AIVD’ers meestal eerder geneigd tot het inzetten van bijzondere bevoegdheden dan de medewerkers van de AIVD zelf. Desgevraagd antwoordt Bertholee overigens dat hij de Wiv2002 persoonlijk aan minister Spies (BZK) heeft toegelicht, reeds anderhalf uur nadat zij door Koningin Beatrix was beëdigd. “Geen eigen spelregels, maar alleen datgene wat er in de wet staat,” aldus Bertholee. Hij vertelt verder over het proces waarlangs een bijzondere bevoegdheid wordt ingezet: dat begint met de medewerker die voor een AIVD-onderzoek een bijzondere bevoegdheid wil inzetten. Die medewerker dient dat schriftelijk te motiveren. Daar kijkt een operationeel AIVD-jurist naar. Vervolgens gaat het naar de leidinggevende. Daarna komt het bij Bertholee. En daarna komt het bij de Minister. Zo gaat het geval voor geval, telkens met inachtneming van de vereisten van de Wiv2002. Bij het vragen om informatie door de AIVD aan burgers mag overigens geen sprake zijn van enige vorm van druk. Hetzelfde geldt voor het vragen van informatie aan journalisten: journalisten zijn geheel vrij om daar wel of niet aan mee te werken. “Als een journalist er niet aan wil meewerken, dan is dat jammer voor de AIVD, maar daar houdt het mee op,” stelt Bertholee. E.e.a. wordt echter wel vastgelegd in een gespreksnotitie, aangezien voor de AIVD alles controleerbaar moet zijn.

Toezichtsmechanismen

Bertholee vertelt over het stelsel van controle op de AIVD waarin een aantal instanties ieder hun eigen rol spelen. Allereerst is er de parlementaire commissie voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (“commissie Stiekem”), bestaande uit alle fractievoorzitters. Daarnaast is er de (openbare) Kamercommissie voor Binnenlandse Zaken. Ter controle van de rechtmatigheid van de taakuitvoering van de AIVD is er bovendien de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD); dit onafhankelijke toezichtsorgaan bestaat voornamelijk uit juristen. Volgens Bertholee was de beoordeling van de AIVD door de CTIVD de laatste jaren overwegend positief. Daarnaast is er ook nog een rol voor de Algemene Rekenkamer ter controle van de (geheime) begroting van de AIVD. Zowel de CTIVD als de Algemene Rekenkamer krijgen overal toegang toe.

Herziening Wiv2002

Wat eventuele herziening van de Wiv2002 betreft merkt Bertholee op dat de huidige wettelijke ruimte voor de AIVD voldoende is en dat hij niet meer bevoegdheden nodig heeft. Wel vindt hij het “bijzonder” dat de Wiv2002 in sommige aspecten gerelateerd is aan de Postwet en aan de Telecomwet, waardoor voor het openen van een brief door de AIVD toestemming van de rechter-commissaris nodig is terwijl diezelfde toestemming niet nodig is voor het onderscheppen en openen van een email. De wetgeving is dus technologie-afhankelijk en “daar moet je iets aan doen”, meent Bertholee. Op het terrein van SIGINT (Signals Intelligence) heeft de CTIVD overigens voorgesteld om de wetgeving aan te passen. Verder zou het parlement binnenkort de Wiv2002 kunnen gaan evalueren. Hete hangijzers lijken momenteel een mogelijk verbod van het inzetten van journalisten als informanten en meer controle op de doelmatigheid (effectiviteit) van de AIVD. Lastig aan dit laatste aspect is echter dat de effectiviteit van een organisatie als de AIVD zich soms moeilijk laat meten; dit hangt samen met de aard van het werk en het type dreigingen dat afgewend wordt. Bertholee: “Ik accepteer dat het leven bepaalde risico’s heeft. De vraag is echter of de maatschappij het wil. Hoeveel doden per jaar vindt u acceptabel?”

Geen Big Brother

Geconfronteerd met een vraag vanuit het publiek over nieuwe, voorspellende technieken en het effect dat dit kan hebben op maatschappelijk gedrag stelt Bertholee “geen voorstander te zijn van Big Brother. Er zijn grenzen aan wat je wel en niet kunt doen. Dat heeft ook te maken met de risico’s die je bereid bent te lopen als maatschappij.” Op een andere vraag vanuit het publiek antwoordt Bertholee dat een bijzondere bevoegdheid slechts mag worden toegepast zolang er een noodzaak toe is. Vervalt de noodzaak (c.q. de aanleiding of dreiging), dan vervalt ook de bevoegdheid. De CTIVD let daar ook op. Vervolgens geldt er 5 jaar na dato een notificatieplicht aan de betreffende burger, tenzij dit relevante bronnen of een huidige modus operandi zou kunnen onthullen. Tot op heden is deze notificatieplicht echter nog niet gebruikt. Bertholee vraagt zich bovendien af of een dergelijke notificatie niet juist een aanslag op iemands privéleven zou kunnen vormen indien er bij de betreffende persoon helemaal niets aan de hand was.

Internationale uitwisseling

Op internationale uitwisseling van inlichtingen tussen de AIVD en buitenlandse diensten blijft de Wiv2002 van toepassing, antwoordt Bertholee desgevraagd. Daarnaast geldt er ook een internationale code of conduct. Uitwisseling wordt van geval tot geval en van land tot land beoordeeld. Tevens wordt bij uitwisseling aangegeven wat er met de betreffende inlichtingen mag gebeuren. In het internationale verkeer houdt men zich daar redelijk goed aan, aldus Bertholee. In sommige gevallen (lees: landen) kan uitwisseling echter een dilemma vormen…

Grens ligt bij geweld

Op een vraag in hoeverre activisten in AIVD-dossiers voorkomen antwoordt Bertholee dat de AIVD in principe geen onderzoek doet naar activisten. Bertholee: “Wat iemand denkt maakt ons niets uit. Wij zijn niet de moraalridders van Nederland. Pas op het moment dat er geweld aan te pas komt, oproepen tot geweld, duidelijke intenties tot geweld, radicalisering, dan voelen wij ons betrokken.”

Actuele risico’s

Bertholee benadrukt tijdens de discussie met het publiek tevens dat het doel van de AIVD niet is om zoveel mogelijk informatie te verzamelen. Het doel is om de juiste informatie te verzamelen om een dreiging te kunnen afwenden. Niet de AIVD, maar de industrie vormt daarbij een drijvende kracht achter de ontwikkeling van nieuwe informatietechnologie die helaas ook in minder democratische landen wordt ingezet. Desgevraagd erkent Bertholee tevens het risico van een overvloed aan data waarin een dienst als de AIVD kan ‘verzuipen’. Biometrie is zo'n ontwikkeling van nieuwe technologie. Hierdoor wordt het lastiger om een valse identiteit aan te meten, zowel voor mensen die kwaad willen als voor agenten van de AIVD zelf. Verder is privatisering van inlichtingenwerk riskant, met name door het ontbreken van wettelijke checks & balances.

Tenslotte

Bertholee eindigt zijn lezing door nog eens te benadrukken dat de AIVD 1) geen dossiers van iedereen bijhoudt, 2) niet iedereen onder de tap houdt, 3) niemand neerschiet, 4) niemand arresteert, 5) niemand klemrijdt, 6) niemand martelt, 7) niet elke computer hackt, 8) geen handhavende bevoegdheden heeft, 9) geen druk op mensen uitoefent en 10) geen journalisten ronselt. Hierna sluit Privacy First voorzitter Filippini de avond af en nodigt alle aanwezigen uit voor de borrel met muziek.

Naschrift Privacy First: zoals internationale vrede en veiligheid vaak gebaat zijn bij dialoog tussen “opponenten”, zo geldt dit in eigen land ook voor een goede verstandhouding tussen de overheid en burgerrechtenorganisaties als Privacy First. In die zin hebben wij deze avond als zeer waardevol beschouwd en hopen wij dat ook de AIVD het voor herhaling vatbaar acht!

Update 27 september 2012: naar aanleiding van bovenstaande lezing verscheen vandaag een tweede artikel in de Telegraaf.