Toon items op tag: Gemeente

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) gaat alsnog handhavend optreden tegen het afvalpas-systeem dat medio 2014 door de gemeente Arnhem is ingevoerd. Door middel van dit systeem van adresgebonden "afvalpasjes" die verplicht moeten worden gescand bij het wegbrengen van restafval, verzamelt de gemeente zonder noodzaak persoonsgegevens van Arnhemse inwoners. Vergelijkbare afvalpas-systemen zijn de laatste jaren in talloze Nederlandse gemeenten ingevoerd. Deze zaak creëert daarmee een belangrijk precedent.

Aanleiding voor de beslissing van de AP vormt een handhavingsverzoek van Arnhemmer Michiel Jonker in mei 2016. In juni schortte de AP de handhaving tijdelijk op. Maar nu de gemeente stug doorgaat met het onnodig verzamelen van persoonsgegevens, en Jonker op 4 september jl. opnieuw heeft aangedrongen op handhaving, komt de AP alsnog in actie.

Per 1 juli 2014 installeerde de gemeente Arnhem op elke ondergrondse container voor restafval een scannersysteem, waardoor deze containers alleen nog geopend kunnen worden met een elektronisch pasje met de adresgegevens van de pashouder. De aldus verzamelde persoonsgegevens worden verwerkt in een centraal datasysteem van de gemeente. Volgens de gemeente is het verwerken van de persoonsgegevens bij het wegbrengen van vuilniszakken "nodig" om te voorkomen dat inwoners uit andere gemeenten of bedrijven de Arnhemse containers gebruiken.

De Arnhemmer bestrijdt dit. Hij wijst erop dat de noodzaak niet is aangetoond en dat er ook andere systemen mogelijk zijn, bijvoorbeeld met anonieme pasjes zonder uniek nummer.

Al in juni 2014 deed Jonker een verzoek om hulp aan de AP. De AP gaf destijds echter te kennen dit verzoek alleen op te vatten als een "signaal" dat geregistreerd werd, maar waarmee verder niets werd gedaan. Daardoor zag Jonker zich genoodzaakt in bezwaar, beroep en hoger beroep te gaan tegen de maatregel van de gemeente.

Uiteindelijk verklaarde de Raad van State op 26 april 2016 (ECLI:NL:RVS:2016:1114) dat de gemeente nooit een formeel besluit had genomen voor het verzamelen van de betreffende persoonsgegevens. Daarmee gaf deze hoogste bestuursrechter aan dat de gemeente Arnhem al sinds juli 2014 de privacy van alle Arnhemmers op illegale wijze aantast, door middel van een feitelijke, maar niet gelegaliseerde maatregel. De Raad van State zweeg echter over hoe de Arnhemmers zich dan kunnen verweren tegen deze feitelijke aantasting van hun recht op privacy.

Direct na de uitspraak van de Raad van State stelde Jonker het Arnhemse College van B&W op de hoogte dat hij voortaan zijn vuilnis niet meer in, maar naast de afvalcontainers zou zetten, zolang zijn privacy niet gerespecteerd werd. De oppositiepartij Partij voor de Dieren stelde vervolgens vijfentwintig raadsvragen over de kwestie.

Toen de gemeente geen gevolg bleek te geven aan de uitspraak van de Raad van State, stapte Jonker op 31 mei 2016 naar de AP en diende daar een formeel handhavingsverzoek in.

Op 19 juli 2016 beantwoordde het college van B&W de vragen van de Partij voor de Dieren. Uit de antwoorden van B&W bleek dat de gemeente nog steeds wil doorgaan met het zonder noodzaak verzamelen van persoonsgegevens, met als excuus dat die achteraf weer geanonimiseerd zouden worden via een kleine aanpassing in het data-systeem. Door Stichting Privacy First wordt dit gekarakteriseerd als een "quick fix" en door Jonker als een "lapmiddel". Jonker: "Vermoedelijk wil men die anonimisering er weer afhalen zodra Diftar (gedifferentieerde afvaltarieven) ingevoerd wordt. Maar ook voor Diftar is het verzamelen van persoonsgegevens niet nodig. Bovendien is privacy een grondrecht dat prioriteit moet krijgen boven het lokale afvalinzamelingsbeleid."

De AP heeft nu laten weten in week 40 een voornemen tot handhaving te gaan aankondigen. Dat is vlak na de geplande behandeling van het afvalbeleid door de Arnhemse gemeenteraad. Jonker: "Waarschijnlijk hoopt de AP alsnog te kunnen afzien van handhaving, als de gemeenteraad B&W opdraagt om de huidige verzameling van persoonsgegevens onmiddellijk stop te zetten."

Jonker is blij dat er nu, na ruim twee jaar, eindelijk beweging in de zaak lijkt te komen, maar geeft ook aan dat de gang van zaken veel vragen oproept over privacybescherming in Nederland. "Het is in wezen een simpele zaak. Maar toch hebben de gemeente, de rechters en de Autoriteit Persoonsgegevens ieder op hun eigen manier eerst de hakken in het zand gezet. Voor een gewone burger is het ondoenlijk daar tegen op te boksen. Dankzij mijn juridische achtergrondkennis en bepaalde ervaringsdeskundigheid, en dankzij steun van Privacy First bij het benaderen van de media, heb ik iets kunnen uitrichten. We betalen als burgers belasting om door de overheid beschermd te worden. Maar het lijkt in deze casus alsof overheidsinstanties vooral bezig zijn zichzelf en elkaar te beschermen tegen het lastige verzoek van een burger om gewoon de wet toe te passen."

Lees HIER meer achtergrondinformatie en recente media over de zaak.

Onlangs diende bij de Raad van State een opvallende rechtszaak van een individuele Arnhemmer tegen de lokale afvalpas. In steeds meer Nederlandse gemeenten kunnen burgers hun huisvuil alleen nog met behulp van een gepersonaliseerde afvalpas in ondergrondse vuilniscontainers deponeren. Dit is in strijd met het recht op privacy. 

Geen anonieme pas

Iedere afvalpas is gekoppeld aan een individueel huisadres. Hierdoor kunnen gemeenten precies nagaan wie waar en wanneer zijn/haar vuilnis weggooit en daarmee ook inzage hebben in ieders levenspatroon, zoals wanneer iemand doorgaans thuis of afwezig is of op vakantie is. Zeer gevoelige data dus, bijvoorbeeld voor hackers en inbrekers. De Arnhemmer Michiel Jonker beschouwt dit terecht als een schending van zijn recht op privacy. Voor het gebruik van huisvuilcontainers is immers geen huisvuilpas "op naam" nodig; een anonieme huisvuilpas is daartoe voldoende.

Geen besluit

Tijdens de (door Privacy First en media bijgewoonde) rechtszitting kon de gemeente Arnhem niet beargumenteren waarom voor dit type huisvuilpas gekozen was i.p.v. een privacyvriendelijk, anoniem alternatief. Desgevraagd kon de gemeente Arnhem de rechters ook niet goed vertellen voor welke doelen de informatie van de huisvuilpas wordt gebruikt. Op de vraag van de rechters welk gemeentelijk besluit er aan de invoering van de huisvuilpas ten grondslag lag, bleef het in de rechtszaal eveneens pijnlijk stil.

Kafka

Wegens het gebrek aan een deugdelijk invoeringsbesluit had de rechtbank Gelderland eerder de persoonlijke kennisgeving aan alle Arnhemmers (per brief) over de invoering van de huisvuilpas als dergelijk besluit aangemerkt. De nieuwe huisvuilpas vormt immers een inbreuk op hun recht op privacy en zonder formeel besluit terzake zou er een gat in de rechtsbescherming ontstaan. Om een dergelijke maatregel te kunnen aanvechten is namelijk een bestuursrechtelijke rechtsingang nodig: een formeel besluit waartegen bezwaar en beroep openstaat. Zo'n besluit bestaat in Arnhem (en ook in andere gemeenten?) echter niet. Dus bevinden de Arnhemmers zich met hun vuilnis in een juridisch niemandsland. Privacy First betreurt het dat de Raad van State dit niet heeft willen 'repareren' (zoals de rechtbank eerder wel deed) en de heer Jonker nu met een formalistisch kluitje in het riet stuurt. Onbegrijpelijk is bovendien het oordeel van de Raad van State dat de huisvuilpas "geen rechtsgevolg" zou hebben. Gezien de onmiskenbare aantasting van het recht op privacy door de huisvuilpas is dit standpunt van de Raad van State simpelweg onhoudbaar.  

Straatsburg

Hierdoor is de heer Jonker na twee jaar procederen weer terug bij af. Via media-bronnen begreep Privacy First dat de woordvoerder van de Raad van State de zaak had verwezen naar de civiele rechter. Probleem is echter dat de civiele rechter dit soort zaken de laatste jaren juist naar de bestuursrechter verwijst. Hierdoor dreigt dubbele niet-ontvankelijkheid. Bovendien vergt civielrechtelijk procederen meestal een dure advocaat en een lange, complexe rechtsgang. Privacy First zal de heer Jonker dan ook adviseren om deze zaak voort te zetten bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg wegens schending van art. 6, 8 en 13 EVRM (recht op toegang tot de rechter en een effectief rechtsmiddel, alsmede schending van het recht op privacy). Capabele advocaten die de heer Jonker hierin graag pro deo zouden willen bijstaan kunnen zich vanaf heden melden bij Privacy First.

Gemeenteraad aan zet

Privacy First hoopt tevens dat de Arnhemse gemeenteraad spoedig orde op zaken zal stellen. Zolang aan de Arnhemse afvalpas geen deugdelijk, met privacywaarborgen omgeven besluit ten grondslag ligt of zolang deze pas niet vervangen wordt door een privacyvriendelijk alternatief, kan het Arnhemmers immers moeilijk verweten worden als zij hun afvalpas voortaan thuis laten en hun vuilniszak naast de container dumpen.

Klik HIER voor de volledige uitspraak van de Raad van State d.d. 26 april jl.

Hieronder een overzicht van media tot nu toe, inclusief commentaar Privacy First:
http://www.volkskrant.nl/binnenland/digitaal-gesnuffel-in-de-moderne-vuilnisbak~a4303367/
http://www.rtlz.nl/tech/gemeente-mag-burgers-volgen-bij-weggooien-afval
http://www.gelderlander.nl/regio/arnhem-e-o/arnhem/rvs-oordeelt-niet-in-kafka%C3%ABske-uitspraak-over-arnhems-afvalpasje-1.5963198
http://www.telegraaf.nl/binnenland/25676495/___Spionage__bij_afvaldumping_mag__.html
http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2109046/Arnhemmer-blijft-doorknokken-voor-huisvuilprivacy
https://www.security.nl/posting/469014/Uitspraak+RvS+over+privacyschending+bij+inzamelen+huisvuil http://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/rvs-keurt-adres-gekoppelde-afvalpas-arnhem-goed.9533170.lynkx

Voorafgaand en na de rechtszitting: 
https://www.privacynieuws.nl/nieuwsoverzicht/binnenlands-nieuws/politiek-en-overheid/16920-raad-van-state-beoordeelt-privacy-schending-bij-gemeentelijke-inzameling-van-huishoudelijk-afval-in-arnhem.html 
http://www.radio1.nl/item/347552 (2 delen)
http://www.bnr.nl/?service=player&type=archief&fragment=20160310071750300 (vooruitblik Brenno de Winter)
http://www.gelderlander.nl/regio/arnhem-e-o/arnhem/arnhemmer-koppeling-afvalpas-aan-woonadres-schendt-privacy-1.5810647 
http://motherboard.vice.com/nl/read/deze-arnhemmer-probeert-te-voorkomen-dat-je-privacy-bij-het-vuilnis-komt-te-ligg
http://www.gelderlander.nl/regio/arnhem-e-o/arnhem/arnhem-gebruikt-persoonlijke-gegevens-afvalpas-niet-1.5823992

"Automobilisten die volgend jaar de Rotterdamse milieuzone in rijden, moeten vooraf met borden worden gewaarschuwd dat hun kenteken wordt geregistreerd. Als dit niet gebeurt, is de milieuzone 'onrechtmatig', stelt de stichting Privacy First. De organisatie maakt zich ook zorgen over misbruik van de kentekengegevens van duizenden automobilisten.

,,De geschiedenis leert dat dit soort systemen altijd eerst voor een of twee doeleinden worden opgezet, om vervolgens jaren later voor allerlei andere doelen te worden gebruikt en misbruikt,'' zegt Vincent Böhre van de privacystichting. Zo zou de kentekeninformatie kunnen worden gedeeld met justitie of de fiscus.

Een groot deel van Rotterdam wordt 1 januari gesloten voor vervuilende voertuigen. De gemeente hoopt zo de luchtkwaliteit in de stad te verbeteren. Om de maatregel te kunnen controleren, komen er boven de grote wegen in Rotterdam camera's die kentekens van passerende auto's registreren. Medewerkers van Stadsbeheer registreren daarnaast met scanauto's de kentekens van voertuigen in de stad.

Waarschuwing
Volgens Böhre dient er altijd sprake te zijn van een waarschuwing bij cameratoezicht. ,,Anders mag de milieuzone niet worden ingevoerd,'' zegt hij. ,,De gemeente zal duidelijk moeten maken wat er met die gegevens gebeurt.'' Wat dat betreft heeft de stichting weinig vertrouwen in Rotterdam. ,,Van alle gemeenten in Nederland is Rotterdam de meest privacyschendende.'' (...)"

Bron: AD/Rotterdams Dagblad, 17 november 2015, p. 5. Klik HIER voor het volledige artikel bij AD.nl. Tevens in verkorte vorm gepubliceerd in Algemeen Dagblad 18 november 2015, rubriek Stad en Land, p. 1.