Toon items op tag: Rechtspraak

"De Stichting Privacy First wil niet dat de overheid geregistreerde kentekens langer bewaart dan 24 uur. Minister Van der Steur (Justitie) is van plan om deze termijn verlengen. Privacy First overweegt een gang naar de rechter, zei privacyjurist Vincent Böhre in De Ochtend.

Vanavond debatteert de Tweede Kamer over kentekenregistratie, wat ook wel Automatic Number Plate Recognition (ANPR) wordt genoemd.

Camera's langs de weg filmen constant kentekens, maar deze gegevens moeten nu binnen 24 uur worden verwijderd. Van der Steur wil deze termijn uitbreiden naar vier weken. Vanavond wordt er ook een voorstel van de VVD besproken waarin zelfs gerept wordt over zes maanden.

Iedereen verdacht

Volgens Böhre maakt de uitbreiding van ANPR van elke automobilist "een potentiële verdachte". De overheid bewaart dan eigenlijk je reisbewegingen om opsporing en vervolging makkelijker te maken, zegt Böhre. Volgens de jurist is dat in strijd met de privacy.
(...)

Per ongeluk getekend

In het verleden was een gang naar de rechter al vaker succesvol bij privacyonderwerpen, zoals het bewaren van vingerafdrukken.

Of het VVD-voorstel voor de uitbreiding naar zes maanden het gaat redden is niet duidelijk. De PvdA stond in eerste instantie achter het voorstel, maar de steun is inmiddels ingetrokken. PvdA-Kamerlid Astrid Oosenbrug laat aan De Ochtend weten dat haar handtekening per abuis onder het voorstel stond."

Bron: http://www.nporadio1.nl/homepage/1911-privacy-first-wil-staat-dagen-voor-kentekenregistratie , 2 november 2016. Klik HIER voor het volledige radio-interview.

Vandaag heeft het Nederlandse kabinet zijn langverwachte voorstel voor een nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) bij de Tweede Kamer ingediend. Dit wetsvoorstel vormt een acute bedreiging voor de privacy van iedere Nederlander.

De voornaamste dreiging voor het recht op privacy in het wetsvoorstel bestaat uit de invoering van een massale internettap (sleepnet-bevoegdheid). De door het kabinet veronderstelde noodzaak hiervan is tot op heden echter niet aangetoond. Reeds hierom acht Privacy First het wetsvoorstel onrechtmatig. 

Daarnaast voorziet het wetsvoorstel onder meer in brede hack-bevoegdheden en bijbehorende decryptieverplichtingen (dit laatste zelfs op straffe van hechtenis), directe toegang tot databanken van overheid en bedrijfsleven, internationale uitwisseling van ongeëvalueerde bulk-data en eindeloze koppeling, datamining en profiling in massale hoeveelheden gegevens van voornamelijk onschuldige burgers. Deze excessieve uitbreiding van bevoegdheden gaat bovendien niet gepaard met bijbehorende waarborgen, zoals privacy by design. Ondanks het (eerder door Privacy First geadviseerde) versterkte toezicht op de diensten kan Privacy First dan ook niet anders concluderen dan dat het huidige wetsvoorstel in de kern ronduit totalitair is. In een wereld die in toenemende mate gekenmerkt zal worden door Big Data en het Internet of Things zal dit wetsvoorstel zich dan ook met name goed lenen voor toekomstig machtsmisbruik.

Privacy First herhaalt hierbij haar eerdere waarschuwing dat dit wetsvoorstel alsnog grondig ingeperkt danwel verworpen dient te worden. Bij gebreke hiervan behoudt Privacy First zich het recht voor om het wetsvoorstel, zodra van kracht, door de rechter te laten toetsen en onrechtmatig te laten verklaren.

Beluister tevens de reactie van Privacy First vanochtend bij BNR Nieuwsradio. Nader commentaar van Privacy First op het wetsvoorstel volgt binnenkort bij de parlementaire behandeling.

"De gemeente Amsterdam mag doorgaan met kentekenparkeren. Er is geen sprake van een inbreuk op de privacy, oordeelt de rechter.

Dat heeft de rechter bepaald in een kort geding tussen Privacy First en de gemeente Amsterdam. Volgens de rechter is het invoeren van het kenteken nodig voor de handhaving. Er zijn volgens de rechter voldoende waarborgen om de privacy van burgers te beschermen. Ook het elektronische betalen vindt de rechter geen probleem.

Anoniem parkeren

Privacy-advocaat Christiaan Alberdingk Thijm, partner bij bureau Brandeis heeft zijn twijfels over het oordeel van de rechter. 'Je moet je afvragen: is het nodig om het op deze manier te doen en kan je niet een manier invoeren om anoniem te parkeren, gewoon door muntjes in de automaat te doen of door het op een andere manier te doen zonder je kenteken in te voeren. De techniek laat dat natuurlijk wel toe, dat zien we ook in andere gemeenten. Dus wat dat betreft volg ik de uitspraak niet helemaal.'

'De gemeente Amsterdam schendt de wet en maakt zich schuldig aan machtsmisbruik door parkeerders met onnodige kosten en procedures op te zadelen', stelt Privacy First. Het moeten opgeven van het kenteken strookt volgens de stichting bovendien niet met de mogelijkheid om anoniem te kunnen parkeren. 'Dagelijks loopt iedereen die anoniem wil kunnen parkeren het risico om ten onrechte beboet te worden. Deze situatie kan niet langer voortduren.'

Naheffing

Wanneer je in Amsterdam parkeert waar betaald parkeren geldt, moet je het kenteken van de auto opgeven. Doe je dit niet, dan krijg je een naheffing. Zodra je kunt aantonen dat je wel hebt betaald, vervalt die naheffing weer.

Onterecht

Aanleiding voor het kort geding was een eerdere uitspraak van de Hoge Raad. Een vrouw sleepte de gemeente Amsterdam eerder dit jaar voor de rechter nadat zij een bekeuring had gekregen voor het niet opgeven van het juiste kenteken. De Hoge Raad oordeelde uiteindelijk dat die boete onterecht was, omdat in de wet staat dat er alleen een boete mag worden opgelegd als er niet is betaald. Dat was in dit geval wel gebeurd.

Controle

Het opgeven van het kenteken zorgt ervoor dat parkeerwachters gemakkelijk kunnen controleren door het kenteken te scannen. Ook de auto’s die in Amsterdam de kentekens automatisch scannen maken hier gebruik van."

Bron: https://www.bnr.nl/nieuws/juridisch/10311169/rechter-veegt-bezwaren-kentekenparkeren-van-tafel, 21 september 2016.

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) gaat alsnog handhavend optreden tegen het afvalpas-systeem dat medio 2014 door de gemeente Arnhem is ingevoerd. Door middel van dit systeem van adresgebonden "afvalpasjes" die verplicht moeten worden gescand bij het wegbrengen van restafval, verzamelt de gemeente zonder noodzaak persoonsgegevens van Arnhemse inwoners. Vergelijkbare afvalpas-systemen zijn de laatste jaren in talloze Nederlandse gemeenten ingevoerd. Deze zaak creëert daarmee een belangrijk precedent.

Aanleiding voor de beslissing van de AP vormt een handhavingsverzoek van Arnhemmer Michiel Jonker in mei 2016. In juni schortte de AP de handhaving tijdelijk op. Maar nu de gemeente stug doorgaat met het onnodig verzamelen van persoonsgegevens, en Jonker op 4 september jl. opnieuw heeft aangedrongen op handhaving, komt de AP alsnog in actie.

Per 1 juli 2014 installeerde de gemeente Arnhem op elke ondergrondse container voor restafval een scannersysteem, waardoor deze containers alleen nog geopend kunnen worden met een elektronisch pasje met de adresgegevens van de pashouder. De aldus verzamelde persoonsgegevens worden verwerkt in een centraal datasysteem van de gemeente. Volgens de gemeente is het verwerken van de persoonsgegevens bij het wegbrengen van vuilniszakken "nodig" om te voorkomen dat inwoners uit andere gemeenten of bedrijven de Arnhemse containers gebruiken.

De Arnhemmer bestrijdt dit. Hij wijst erop dat de noodzaak niet is aangetoond en dat er ook andere systemen mogelijk zijn, bijvoorbeeld met anonieme pasjes zonder uniek nummer.

Al in juni 2014 deed Jonker een verzoek om hulp aan de AP. De AP gaf destijds echter te kennen dit verzoek alleen op te vatten als een "signaal" dat geregistreerd werd, maar waarmee verder niets werd gedaan. Daardoor zag Jonker zich genoodzaakt in bezwaar, beroep en hoger beroep te gaan tegen de maatregel van de gemeente.

Uiteindelijk verklaarde de Raad van State op 26 april 2016 (ECLI:NL:RVS:2016:1114) dat de gemeente nooit een formeel besluit had genomen voor het verzamelen van de betreffende persoonsgegevens. Daarmee gaf deze hoogste bestuursrechter aan dat de gemeente Arnhem al sinds juli 2014 de privacy van alle Arnhemmers op illegale wijze aantast, door middel van een feitelijke, maar niet gelegaliseerde maatregel. De Raad van State zweeg echter over hoe de Arnhemmers zich dan kunnen verweren tegen deze feitelijke aantasting van hun recht op privacy.

Direct na de uitspraak van de Raad van State stelde Jonker het Arnhemse College van B&W op de hoogte dat hij voortaan zijn vuilnis niet meer in, maar naast de afvalcontainers zou zetten, zolang zijn privacy niet gerespecteerd werd. De oppositiepartij Partij voor de Dieren stelde vervolgens vijfentwintig raadsvragen over de kwestie.

Toen de gemeente geen gevolg bleek te geven aan de uitspraak van de Raad van State, stapte Jonker op 31 mei 2016 naar de AP en diende daar een formeel handhavingsverzoek in.

Op 19 juli 2016 beantwoordde het college van B&W de vragen van de Partij voor de Dieren. Uit de antwoorden van B&W bleek dat de gemeente nog steeds wil doorgaan met het zonder noodzaak verzamelen van persoonsgegevens, met als excuus dat die achteraf weer geanonimiseerd zouden worden via een kleine aanpassing in het data-systeem. Door Stichting Privacy First wordt dit gekarakteriseerd als een "quick fix" en door Jonker als een "lapmiddel". Jonker: "Vermoedelijk wil men die anonimisering er weer afhalen zodra Diftar (gedifferentieerde afvaltarieven) ingevoerd wordt. Maar ook voor Diftar is het verzamelen van persoonsgegevens niet nodig. Bovendien is privacy een grondrecht dat prioriteit moet krijgen boven het lokale afvalinzamelingsbeleid."

De AP heeft nu laten weten in week 40 een voornemen tot handhaving te gaan aankondigen. Dat is vlak na de geplande behandeling van het afvalbeleid door de Arnhemse gemeenteraad. Jonker: "Waarschijnlijk hoopt de AP alsnog te kunnen afzien van handhaving, als de gemeenteraad B&W opdraagt om de huidige verzameling van persoonsgegevens onmiddellijk stop te zetten."

Jonker is blij dat er nu, na ruim twee jaar, eindelijk beweging in de zaak lijkt te komen, maar geeft ook aan dat de gang van zaken veel vragen oproept over privacybescherming in Nederland. "Het is in wezen een simpele zaak. Maar toch hebben de gemeente, de rechters en de Autoriteit Persoonsgegevens ieder op hun eigen manier eerst de hakken in het zand gezet. Voor een gewone burger is het ondoenlijk daar tegen op te boksen. Dankzij mijn juridische achtergrondkennis en bepaalde ervaringsdeskundigheid, en dankzij steun van Privacy First bij het benaderen van de media, heb ik iets kunnen uitrichten. We betalen als burgers belasting om door de overheid beschermd te worden. Maar het lijkt in deze casus alsof overheidsinstanties vooral bezig zijn zichzelf en elkaar te beschermen tegen het lastige verzoek van een burger om gewoon de wet toe te passen."

Lees HIER meer achtergrondinformatie en recente media over de zaak.

Gemeente Amsterdam negeert oordeel Hoge Raad. Privacy First grijpt in.

Begin dit jaar oordeelde de Hoge Raad dat parkeerders niet verplicht zijn om bij het parkeren hun kenteken in te voeren. Desondanks staat op parkeerautomaten in Amsterdam (en veel andere gemeenten) nog steeds dat invoering van het kenteken verplicht is. Wie geen kenteken invoert maar wel betaalt, krijgt nog steeds een parkeerboete. Weliswaar kan die parkeerboete vervolgens vernietigd worden, maar dat vergt een omslachtige procedure.

De gemeente Amsterdam schendt dus niet alleen de wet, maar maakt zich ook schuldig aan machtsmisbruik door parkeerders met onnodige kosten en procedures op te zadelen.

Privacy First acht kentekenparkeren al jaren juridisch onhoudbaar. En met succes: in 2015 won Privacy First voorzitter Bas Filippini een rechtszaak tegen kentekenparkeren. Dit oordeel werd vervolgens bevestigd door de Hoge Raad. Desondanks ontving onze voorzitter dit jaar opnieuw een parkeerboete nadat hij om privacyredenen had geweigerd zijn kenteken in te voeren. Daarmee was voor hem de maat vol en resteerde geen andere optie dan een kort geding om kentekenparkeren definitief te laten afschaffen.

Vandaag diende dit kort geding bij de rechtbank Amsterdam. Onze advocaat Benito Boer bepleitte uitvoerig dat de gemeente Amsterdam met kentekenparkeren het recht op privacy aan haar laars lapt. Dagelijks loopt iedereen die anoniem wil kunnen parkeren het risico om ten onrechte beboet te worden. Deze situatie kan niet langer voortduren.

Klik HIER voor onze dagvaarding en HIER voor onze pleitnota. Voorafgaand aan de zitting had de gemeente Amsterdam geen verweerschrift ingediend. Ook tijdens de zitting bood de advocaat van de gemeente geen enkel steekhoudend weerwoord.

Over 2 weken (21 september) doet de rechter schriftelijk uitspraak. Privacy First ziet het vonnis met vertrouwen tegemoet.

Update 21 september 2016: tegen alle verwachtingen in heeft de rechter de zaak vandaag helaas afgewezen. Privacy First acht dit vonnis volstrekt onjuist en beraadt zich op nadere juridische stappen.

Update 4 oktober 2016: op 21 september jl. bepaalde de Amsterdamse kort-gedingrechter dat kentekenparkeren niet in strijd zou zijn met het recht op privacy en de rechtspraak van de Hoge Raad. Privacy First acht dit uiterst teleurstellend en onbegrijpelijk. Deze week heeft onze voorzitter daarom een dagvaarding tot versneld hoger beroep (spoedappèl) laten betekenen bij de gemeente Amsterdam; klik HIER voor het hele document (pdf). Het vonnis van de kort-gedingrechter wordt door Amsterdam (en andere gemeenten) immers ten onrechte als ‘groen licht’ voor kentekenparkeren beschouwd. Door verplicht kentekenparkeren wordt het recht op anonimiteit in de openbare ruimte echter nog altijd met voeten getreden. Privacy First beschouwt deze situatie als een vorm van machtsmisbruik (zie ook onze motivatie in de dagvaarding van het spoedappèl, p. 3). Het is aan de rechter om deze situatie alsnog te corrigeren. Privacy First hoopt dan ook dat het Hof Amsterdam de zaak op korte termijn zal behandelen.

Update 17 januari 2017: de rechtszitting in ons spoedappèl bij het Hof Amsterdam staat inmiddels gepland op donderdag 16 maart as. om 9.30u. Iedereen is welkom om de rechtszitting bij te wonen.

Deze week heeft de Rechtbank Gelderland uitspraak gedaan over de vraag of de Autoriteit Persoonsgegevens (AP; voorheen College Bescherming Persoonsgegevens) zonder onderzoek mag weigeren om te handhaven wanneer treinreizigers met een voordeeluren-abonnement door NS worden gedwongen extra te betalen als zij hun privacy willen behouden.

Twee jaar geleden schafte NS de papieren treinkaartjes af en verplichtte alle reizigers voortaan een OV-chipkaart te gebruiken. Het bleek dat reizigers die omwille van hun privacy voor een anonieme OV-chipkaart kozen, van NS geen voordeelurenkorting krijgen – ook niet als zij al vele jaren in het bezit zijn van een voordeelurenabonnement. Arnhemmer Michiel Jonker maakte hiertegen bezwaar. Na een procedure bij de Geschillencommissie-OV deed hij in april 2015 een handhavingsverzoek bij de AP (toen nog: CBP). De AP weigerde echter in te grijpen. Daarop stapte Jonker naar de rechter.

In de uitspraak, ECLI:NL:RBGEL:2016:4553, stelt de rechter dat het handhavingsverzoek voor de AP op zijn minst aanleiding had moeten zijn om de zaak op een aantal door Jonker genoemde punten te onderzoeken:

- Naar het oordeel van de rechtbank heeft de AP onvoldoende onderzocht of de gegevensverwerking voldoet aan het proportionaliteits- en subsidiariteitsbeginsel. Het subsidiariteitsbeginsel vereist dat als er een mogelijkheid bestaat om een bepaald doel te bereiken op een manier waarbij de privacy behouden blijft, of minder wordt aangetast, er dan ook voor die manier moet worden gekozen.

- De rechtbank merkt tevens op dat de mogelijkheid om anoniem te reizen, een aspect van het systeem van de OV-chipkaart is. Jonker: “Hieruit leid ik af dat de rechtbank, net als ik, vindt dat een monopolie op een basisvoorziening zoals het openbaar vervoer, niet misbruikt mag worden om mensen hun privacy zonder noodzaak afhandig te maken.”

- De rechtbank is van oordeel dat, mede gezien het principiële karakter van de voorliggende vraag, er in ieder geval sprake is van zwaarwichtige gronden om een onderzoek in te stellen als bedoeld in de Beleidsregels voor handhaving door de AP. Jonker: “Ik ben blij dat de rechtbank dit onderdeel van mijn argumentatie in zijn uitspraak expliciet onderschrijft.”

Jonker geeft aan verheugd te zijn dat de rechtbank duidelijk heeft gemaakt dat zijn verzoek om onderzoek en handhaving serieus moet worden genomen door de Autoriteit Persoonsgegevens, en niet zomaar van tafel mag worden geveegd. “Ik hoop dat dit bij de AP tot een nieuwe houding zal leiden, waarbij de AP zijn in naam onafhankelijke positie ook echt gaat waarmaken en zijn werk gaat doen.”

Gevraagd of hij overweegt om in hoger beroep te gaan, zegt Jonker: “Ik heb op zich een goed gevoel bij de uitspraak, maar wil hem nog wel nader bestuderen, voordat ik daarover een beslissing neem. Het feit dat de rechtbank nog niet meteen geoordeeld heeft dat er gehandhaafd moet worden, maar dat er eerst nog meer onderzoek moet plaatsvinden, brengt een vertraging teweeg, waardoor ik als abonnementhouder door NS voorlopig nog gediscrimineerd kan worden. In ieder geval vind ik het van groot belang dat het onderzoek van de AP grondig, transparant en inzichtelijk zal zijn. Gezien de eerdere houding van de AP is dat geen vanzelfsprekendheid. Dus dat ga ik nauwlettend volgen.”

Privacy First steunt het doel van deze rechtszaak: anoniem reizen met korting, zonder privacydiscriminatie. Privacy is immers een universeel mensenrecht. Voor dat recht dienen mensen niet extra te hoeven betalen.

De zaak geniet brede steun onder de Nederlandse bevolking, zo bleek de afgelopen weken uit talloze positieve reacties bij Privacy First en op social media. 81% van de mensen is het dan ook eens met de stelling "Het is belachelijk dat je alleen korting krijgt in de trein met een persoonsgebonden OV-chipkaart", zo blijkt uit een actuele opiniepoll bij dagblad De Gelderlander. De website Treinreiziger.nl heeft Michiel Jonker inmiddels zelfs voorgedragen voor de jaarlijkse Blije Reizigersprijs.

Lees HIER de hele uitspraak van de rechtbank en klik HIER voor achtergrondinformatie en eerdere media over de zaak.

Hieronder een actueel media-overzicht (in chronologische volgorde):

Persbericht rechtbank Gelderland, 17 augustus 2016: Autoriteit Persoonsgegevens moet meer onderzoek doen naar registratie reisgegevens door de NS

Security.nl, 17 augustus 2016: Toezichthouder moet registratie reisgegevens NS onderzoeken

Rechtennieuws.nl, 17 augustus 2016: Autoriteit Persoonsgegevens moet meer onderzoek doen naar registratie reisgegevens door de NS

Omroep Gelderland, 17 augustus 2016: Treinreiziger uit Arnhem krijgt gelijk: meer onderzoek naar registratie reisgegevens door NS

De Gelderlander, 17 augustus 2016: Extra onderzoek naar registratie reisgegevens

NU.nl, 17 augustus 2016 (inclusief reactie NS): Privacywaakhond moet registratie reisgegevens door NS beter onderzoeken

Tweakers.net, 17 augustus 2016: Privacytoezichthouder moet onderzoek doen naar anoniem reizen met korting

OV-Magazine, 17 augustus 2016: Rechter: onderzoek naar anonieme korting.

Treinreiziger.nl, 18 augustus 2016: Reiziger krijgt gelijk: onderzoek naar privacy NS

Treinreiziger.nl, 18 augustus 2016: Opinie: Michiel Jonker verdient reizigersprijs.

Weblog SOLV Advocaten, 19 augustus 2016: Privacy een gepasseerd station voor de NS? (met commentaar Michiel Jonker)

NS laat reiziger extra betalen voor privacy. Abonnementhouder stapt naar rechter.

Op 7 juli 2016 zal een meervoudige kamer van de Rechtbank Gelderland zich buigen over de vraag of de Autoriteit Persoonsgegevens (voorheen College Bescherming Persoonsgegevens) mag weigeren om te handhaven wanneer treinreizigers met een voordeelurenabonnement door NS worden gedwongen om extra te betalen als zij hun privacy willen behouden.

Twee jaar geleden schafte NS de papieren treinkaartjes af en verplichtte alle reizigers voortaan een OV-chipkaart te gebruiken. Het bleek dat reizigers die omwille van hun privacy voor een anonieme OV-chipkaart kozen, van NS geen voordeelurenkorting krijgen – ook niet als zij al vele jaren in het bezit zijn van een voordeelurenabonnement. Arnhemmer Michiel Jonker maakte hiertegen bezwaar. Na een procedure bij de Geschillencommissie-OV deed hij in februari 2015 een handhavingsverzoek bij het CBP (thans: AP). Het CBP weigerde echter in te grijpen.

Met ingang van 9 juli 2014 heeft NS Reizigers BV het voor abonnementhouders onmogelijk gemaakt om een papieren kaartje te kopen dat in de trein samen met hun abonnementskaart wordt gecontroleerd. Wie in de voordeeluren met korting wil reizen, mag dat van NS alleen als hij in- en uitcheckt met een persoonsgebonden OV-chipkaart waarop ook zijn identiteit staat vermeld. Het gevolg hiervan is dat reizigers alleen nog voordeelurenkorting krijgen als zij al hun reisbewegingen via de persoonsgebonden OV-chipkaart door NS laten registreren. Als zij hun privacy wensen te behouden, verliezen zij hun voordeelurenkorting.

Jonker ervaart het feit dat een reiziger met privacy in de voordeeluren meer moet betalen dan een reiziger zonder privacy, als een vorm van discriminatie. “Ik wil net als vroeger het openbaar vervoer kunnen gebruiken zonder dat een bedrijf of de overheid precies kan bijhouden waar ik op welk moment geweest ben. Daarvoor is de anonieme OV-chipkaart ook bedoeld. Maar die wordt op deze manier ontmoedigd. Er wordt een ongerechtvaardigd onderscheid gemaakt tussen mensen met privacy en mensen zonder privacy. Mensen die hun privacy willen houden, moeten meer betalen. Dat is discriminatie.”

Volgens Jonker is discriminatie extra kwalijk wanneer die wordt ingezet als drukmiddel. “NS probeert me ertoe te dwingen mijn privé-reisgegevens voor commerciële doelen ter beschikking te stellen.” Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens verbiedt alle discriminatie, maar de Nederlandse wet verbiedt alleen discriminatie op twaalf specifieke punten. Eén daarvan is iemands levensovertuiging. Jonker: “Ik heb het College voor de Rechten van de Mens uitgelegd dat respect voor ieders privé-sfeer bij mijn levensovertuiging hoort. Maar volgens hen is verlicht humanisme geen levensovertuiging. Dat vind ik absurd.”

Ook heeft Jonker bezwaar tegen de wijze waarop NS zijn persoonsgegevens heeft overgedragen aan Trans Link Systems (TLS). “NS zegt dat ik een contract met TLS heb, maar dat is onzin. Ik heb nooit zo’n contract afgesloten; dat heeft geen enkele treinreiziger. NS heeft zijn algemene voorwaarden veranderd. Maar NS kan niet rechtmatig in zijn algemene voorwaarden opnemen dat ik opeens een contract over mijn persoonsgegevens afgesloten zou hebben met een derde. Je ziet hier hoe de zogenaamde privatisering van een publieke voorziening, het OV, leidt tot onrechtmatige praktijken.”

Jonker wordt in deze rechtszaak ondersteund door Stichting Privacy First en Maatschappij voor Beter OV.

Update Privacy First, 5 juli 2016: de rechtszitting vindt plaats op donderdag 7 juli as. om 10.40u bij de rechtbank Gelderland (locatie Arnhem), klik HIER voor een routebeschrijving. Zaaknummer: ARN 15 / 5542 (Jonker vs. CBP; afwijzing handhavingsverzoek OV-chipkaart). De Nederlandse Spoorwegen (NS) en Trans Link Systems (TLS) zijn door de rechtbank vooralsnog als belanghebbenden aangemerkt en zullen in die hoedanigheid aan de rechtszitting deelnemen.

Zie tevens de volgende nieuwsbronnen:

Security.nl, 1 juli 2016: https://www.security.nl/posting/476407/Treinreiziger+die+korting+en+privacy+bij+NS+wil+naar+rechter 

Nederlands Dagblad, 2 juli 2016: https://www.nd.nl/nieuws/nederland/rechtszaak-om-schending-privacy-met-ov-chipkaart.1848969.lynkx?s=XZIXsSB2lB-7eer9r0xlqg== (tevens in papieren editie, p. 2)

NOS, 7 juli 2016: http://nos.nl/op3/artikel/2115951-ik-wil-met-een-anonieme-ov-chipkaart-met-korting-reizen.html

Omroep Gelderland, 7 juli 2016: http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2112922/Arnhemmer-strijdt-voor-anonieme-voordeelurenkaart-NS

RTL Nieuws, 7 juli 2016: http://www.rtlnieuws.nl/nederland/arnhemmer-naar-rechter-ns-laat-je-meer-betalen-voor-je-privacy

TROS Radar, 7 juli 2016: http://radar.avrotros.nl/nieuws/detail/ook-met-een-anonieme-ov-chipkaart-wil-ik-korting-bij-ns-krijgen/

Telegraaf, 8 juli 2016: http://www.telegraaf.nl/dft/geld/consument/26170823/___NS_benadeelt_anonieme_reiziger___.html (tevens in papieren editie, sectie Binnenland, p. 12)

Maatschappij voor Beter OV, 4 en 11 juli 2016: http://voorbeterov.nl/goedemaandagmorgen

Radio:

Interview met Michiel Jonker bij Amsterdam FM, 5 juli 2016: http://www.amsterdamfm.nl/ns-laat-reizigers-betalen-voor-privacy/

Interview bij Radio Gelderland, 7 juli 2016:

Update Privacy First, 7 juli 2016: de rechtszitting verliep vandaag relatief grondig en duurde bijna 3 uur (drie keer langer dan door de rechtbank was gepland). De NS werd door de rechtbank aan het begin van de zitting toegelaten om als belanghebbende partij aan de procedure deel te nemen. Trans Link Systems (TLS, het 'bedrijf achter de OV-chipkaart') werd door de rechtbank echter alsnog (terecht) niet-ontvankelijk verklaard. Klik HIER voor de pleitnota van Michiel Jonker (pdf). Het vonnis van de rechtbank staat vooralsnog gepland voor 18 augustus as., maar zal wellicht worden uitgesteld wegens de complexiteit van de zaak.

Update 16 augustus 2016: vandaag heeft de rechtbank Gelderland een positieve uitspraak gedaan, klik HIER voor ons nieuwsbericht en eerste commentaar door Michiel Jonker.

"De Vereniging van Praktijkhoudende Huisartsen (VPHuisartsen) is deze week bij de Hoge Raad in cassatie gegaan tegen de invoering van het Landelijk Schakelpunt (LSP), de infrastructuur voor het uitwisselen van vertrouwelijke medische patiëntgegevens.

Volgens VPHuisartsen is er een gigantisch groot en duur systeem opgezet zonder van te voren adequaat onderzoek te doen. Niet naar het doel ervan, niet welke vragen het eigenlijk oplost en niet naar de risico’s die deze landelijke infrastructuur met zich meebrengt. De organisatie maakt zich vooral zorgen over de privacy-impact. Door het LSP zou de vertrouwelijkheid en de privacy in de spreekkamer namelijk eindigen.

"Het zijn niet meer de dokter en de patiënt die samen bepalen wie welke gegevens in mag zien. Eenmaal ja gezegd tegen het LSP betekent dat een derde partij kan bepalen, zonder toestemming van de huisarts en patiënt, met wie nog meer het patiëntendossier van de huisarts gedeeld mag worden. Je digitale dossierkast staat open, je weet niet wie er informatie uithaalt, je weet niet welke informatie er gezien wordt en je weet niet wat er met die informatie gebeurt", zo liet een aangesloten huisarts eerder tegenover de rechter weten.

Rechtsgang

Bij de rechtbank Midden-Nederland en in hoger beroep bij het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden trok VPHuisartsen aan het kortste eind. Daarmee leek voor de Vereniging van Praktijkhouders de kous af, ondanks het feit dat er een aantal principiële rechtsvragen onbeantwoord bleven. "Maar de bescherming van het beroepsgeheim, de privacy van patiënten en daarmee de vraag naar de rechtmatigheid van het LSP blijft voor VPHuisartsen vanuit principiële en professionele redenen de drijfveer voor de gang naar de Hoge Raad", zo laat de organisatie op de eigen website weten.

Mede op aandringen van VPH-leden en enkele maatschappelijke organisaties zoals Privacy First heeft de projectgroep Pro Bono Connect van het Nederlands Juristen Comité van de Mensenrechten, de mogelijkheid van cassatie onderzocht. Pro Bono Connect is een organisatie van advocaten die vrijwillig en onbetaald hun expertise inzetten bij mensenrechtenvraagstukken, ten dienste van maatschappelijke organisaties. Mocht de Hoge Raad de zaak behandelen dan kan het nog anderhalf jaar duren voordat er een uitspraak komt. Eind maart werd bekend dat 10 miljoen Nederlanders inmiddels toestemming hebben gegeven om hun medische gegevens via het LSP uit te laten wisselen."

Bron: https://www.security.nl/posting/473981/Huisartsen+in+cassatie+tegen+invoering+van+LSP, 10 juni 2016.

Opslag vingerafdrukken in strijd met recht op privacy

In navolging van het Hof Den Haag heeft de Raad van State vandaag geoordeeld dat de gemeentelijke ("decentrale") opslag van vingerafdrukken onder de Paspoortwet onrechtmatig is wegens strijd met het recht op privacy. De Raad van State kwam tot dit oordeel in een zevental bestuursrechtelijke zaken van individuele burgers (gesteund door Burgerrechtenvereniging Vrijbit). Begin 2014 kwam het Hof Den Haag reeds tot een vergelijkbaar oordeel in het civielrechtelijke Paspoortproces van Stichting Privacy First en 19 (andere) burgers. Vervolgens werd ons Paspoortproces door de Hoge Raad echter alsnog niet-ontvankelijk verklaard en naar de bestuursrechter verwezen. Privacy First heeft vervolgens het complete civielrechtelijke procesdossier bij de Raad van State ingediend ter versterking van de daar lopende paspoortzaken. Als hoogste bestuursrechter oordeelt de Raad van State nu op soortgelijke wijze als eerder het Hof Den Haag. Ondanks de latere niet-ontvankelijkheid bij de Hoge Raad staat het verbod op de opslag van ieders vingerafdrukken in databanken daarmee opnieuw als een paal boven water.

Gebrekkig oordeel en procesgang

Evenals bij de eerdere uitspraak van het Hof Den Haag betreurt Privacy First het echter dat de Raad van State de opslag niet onrechtmatig heeft willen verklaren op zuiver principiële gronden (namelijk wegens gebrek aan maatschappelijke noodzaak, proportionaliteit en subsidiariteit), maar 'slechts' op basis van technische ondeugdelijkheid. Privacy First zal de betreffende burgers dan ook adviseren om door te procederen richting het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg. Op basis van bestaande Straatsburgse jurisprudentie is de kans immers groot dat Nederland vervolgens alsnog principieel zal worden veroordeeld wegens schending van het recht op privacy (art. 8 EVRM). Daarnaast verwacht Privacy First een Straatsburgse veroordeling wegens schending van het recht op toegang tot de rechter en een effectief rechtsmiddel (art. 6 en 13 EVRM). Civielrechtelijk procederen tegen de Paspoortwet bleek immers onmogelijk, en bestuursrechtelijk was dit slechts indirect mogelijk na afwijzing van een individuele aanvraag voor een nieuw paspoort of identiteitskaart (wegens weigering om vingerafdrukken te laten afnemen). Om de huidige "overwinning" bij de Raad van State te kunnen behalen hebben de betreffende burgers daardoor jarenlang zonder paspoort of identiteitskaart door het leven moeten gaan, met alle problemen en risico's van dien.

Uitzondering voor gewetensbezwaarden

De Raad van State heeft vandaag tevens bepaald dat de verplichte afname van twee vingerafdrukken voor een nieuw paspoort voor iedereen gelijkelijk geldt en dat hierop geen uitzonderingen kunnen worden gemaakt voor mensen die wegens gewetensbezwaren geen vingerafdrukken willen afstaan. Privacy First betwijfelt of dit oordeel van de Raad van State stand zal houden in Straatsburg. Naast schending van het recht op privacy lijkt hier immers ook sprake van strijd met de vrijheid van geweten (art. 9 EVRM). Dat de Europese Paspoortverordening een dergelijke uitzondering niet bevat is in dit kader irrelevant, aangezien deze verordening ondergeschikt is aan het EVRM.

RFID-chips en gezichtsscans

Privacy First betreurt het dat de Raad van State niet kritisch heeft willen oordelen over de risico's van de op-afstand-uitleesbare RFID-chips (met gevoelige persoonsgegevens) in paspoorten en identiteitskaarten. Hetzelfde geldt voor de verplichte opslag van gezichtsscans in gemeentelijke databanken. Ook deze aspecten zullen in Straatsburg alsnog kunnen worden aangevochten.

Eigen verantwoordelijkheid van gemeenten

Lichtpuntje in het oordeel van de Raad van de State over identiteitskaarten is vooral dat gemeenten en burgemeesters een eigen verantwoordelijkheid hebben om zelfstandig de mensenrechten (inclusief het recht op privacy) na te leven, ook als dit betekent dat zij daartoe zelfstandig nationale wetgeving buiten toepassing dienen te laten wegens strijd met hoger internationaal of Europees recht: 

"Voor zover de burgemeester betoogt dat voor hem geen mogelijkheid openstaat af te wijken van het in [nationale wetgeving] bepaalde, overweegt de [Raad van State] dat ingevolge artikel 94 van de Grondwet binnen het Koninkrijk geldende wettelijke voorschriften geen toepassing vinden, indien deze toepassing niet verenigbaar is met een ieder verbindende bepalingen van verdragen en van besluiten van volkenrechtelijke organisaties." (Bron, rechtsoverweging 6.)

Dit oordeel van de Raad van State geldt op alle domeinen en kan in de toekomst verstrekkende gevolgen hebben.

Gratis nieuwe identiteitskaart

Uit het oordeel van de Raad van State volgt dat bij de aanvraag van identiteitskaarten sinds 2009 massaal vingerafdrukken zijn afgenomen (en opgeslagen) zonder geldige rechtsbasis. Privacy First adviseert eenieder die over een identiteitskaart met vingerafdrukken beschikt dan ook om deze (desgewenst) bij zijn/haar gemeente in te ruilen voor een gratis nieuw exemplaar zónder vingerafdrukken. Mochten gemeenten deze service niet willen bieden, dan behoudt Privacy First zich het recht voor om daartoe nieuwe juridische stappen te zetten.

Klik HIER voor het persbericht van de Raad van State, tevens gepubliceerd op Rechtspraak.nl (met verwijzing naar de volledige uitspraken). Klik HIER voor een eerste reactie van Privacy First bij RTL Nieuws. Zie tevens het nieuwsbericht van NRC Handelsblad.

In hoeverre bestaat er een recht op contante of anderszins anonieme betaling? Hoe kan dit recht juridisch worden versterkt en technisch worden gerealiseerd?

Op donderdagavond 7 april 2016 vond op de kantoorlocatie van Privacy First (Volkshotel, Amsterdam) een enerverend publieksdebat plaats over het recht op anonieme betaling. Privacy First organiseerde dit debat omdat anoniem betalen steeds meer onder druk komt te staan. Contant betalen wordt uitgebannen, zonder dat daar anonieme digitale alternatieven voor in de plaats komen.

Privacy First voorzitter Bas Filippini opende de avond en het debat werd geleid door moderator Ancilla Tilia (columnist FD). Voor het debat waren een viertal gastsprekers uitgenodigd: Vincent Jansen (Innopay – Payments & Digital Identity), Bram Scholten (DNB), Eric Verheul (KeyControls/Radboud Universiteit Nijmegen) en Olivier Oosterbaan (Leopold Meijnen Oosterbaan Advocaten).

Ancilla Tilia begon de avond met haar column voor het Financieel Dagblad ‘Ik ben niet mijn bankrekening’, waarin zij zich afvraagt: ‘Wie komt er op voor het behoud van contant geld?’

Bas Filippini – voorzitter Privacy First

Vervolgens was het woord aan Privacy First voorzitter Bas Filippini. In zijn voorwoord benadrukte Filippini dat privacy niet alleen zij aan zij staat met veiligheid, maar dat het een basisprincipe is van onze democratische rechtsstaat. Het is een fundamenteel recht om anoniem te kunnen zijn in de openbare ruimte. Het recht op anonieme betaling vormt hier een belangrijk onderdeel van. We zijn de laatste jaren echter gegaan van ‘Cash is King naar Cash is Crimineel’. Filippini is benieuwd of er privacyvriendelijke alternatieven bestaan voor bankbiljetten en klinkende munten, en om te kijken of technologie het principe van anoniem betalen kan ondersteunen in plaats van ondermijnen.

Olivier Oosterbaan – Leopold Meijnen Oosterbaan Advocaten

Olivier Oosterbaan zet zich onder meer in voor privacy en tegen identiteitsdiefstal. Tijdens het publieksdebat legt hij een paar mogelijke verwerkingsgrondslagen uit in het kader van de Wet bescherming persoonsgegevens en de balans met de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. Zo vertelt hij wie er mogelijk allemaal bij een parkeertransactie betrokken zijn en welke gegevens er worden gedeeld. Daarnaast laat je hiermee de gemeente weten dat je op een bepaalde plek gedurende een bepaalde periode bent geweest. Maar ook bij sommige winkels kan je alleen nog met pin betalen en laat je de bank daardoor weten dat je op een bepaalde plek bent geweest.

Vincent Jansen – InnoPay en Digital Identity

Vincent specialiseert zich in innovatief betalen en dat heeft in zijn kader weinig met cash geld te maken. Hij geeft een inleiding over context: hoe meer context je geeft aan een betaling, hoe minder anoniem je zult zijn.

Cash geld
In deze context: hoe vaker je bij een winkel komt, hoe meer informatie je deelt met de ontvangende partij, bijvoorbeeld wanneer je elke week bij je lievelingskoffietentje komt: op den duur weet men dat je daar elke week een lekkere latte macchiato komt halen. Door meer context te geven verdwijnt een deel van je anonimiteit.

Pinnen
Wanneer je gaat pinnen, krijgt de ontvangende partij informatie: op het bonnetje staan bijvoorbeeld de laatste cijfers van je bankrekeningnummer en je pasnummer. Hierdoor kan de ontvangende partij weten dat je een terugkerende klant bent. Als klant krijg je niet veel meer informatie dan wanneer je contant betaalt: je weet bijvoorbeeld de naam van de winkel en waar deze gevestigd is. Het verschil tussen pinnen en contant betalen is dus voornamelijk dat er een betaaldienstverlener tussen zit, die moet weten wie er wil betalen en aan wie er betaald moet worden. Hierbij dient de betaaldienstverlener te weten op welke tijd en bij welke vestiging je bijvoorbeeld bent en daarbij ontstaat een hele hoop data.

Overschrijving
Hoe zit het dan bij betaling door middel van overschrijving? Hierbij heb je indien je geld wilt overmaken veel informatie nodig van de begunstigde. Wat opmerkelijk is, is dat de begunstigde ook veel informatie krijgt, zoals het rekeningnummer, de tenaamstelling en ook de adresgegevens en woonplaats van de verzender.

Trends

• Crypto-currency als trend, het fenomeen dat je eigenlijk een soort van online cash kunt hebben. Dit is niet anoniem, maar een zekere vorm van pseudonimiteit waar geen bank tussen zit en waar we met zijn allen vaststellen wie het geld heeft en waar het zich bevindt. Het is een trend die relatief jong is, maar waar veel potentie in zit, in de vorm van het hebben van 'digitaal cash'.

• Een ander fenomeen is om reguliere transacties in de huidige betaalstructuur te pseudonimiseren. Dit is een generieke trend, waarbij gegevens niet meer te relateren zijn en waarbij er minder statische gegevens met de transactie worden meegegeven.

• Een andere trend vanuit de Europese Commissie is de Payment Service Directive die in 2018 van kracht zal zijn. Hierbij krijgen banken de opdracht om, als de klant dat wil, een rekening open te stellen voor betaaldiensten en informatiediensten. Anders gezegd: ik moet een provider vertellen dat jij namens mij naar mijn afschriften kunt kijken, in al mijn bankrekeningen, om bijvoorbeeld mijn budgetcoach te worden. Wat er echter waarschijnlijk gaat gebeuren is dat bankgegevens elders geraadpleegd kunnen worden en zullen worden opgeslagen.

• De laatste trend die benoemd wordt is Social Payments, voornamelijk in de peer-to-peer sfeer dat betalen steeds meer een onderdeel wordt van interactie en dat het juist heel 'cool' en leuk kan zijn om een betaling te verrijken met context. Zodat het gaat leven in de bankomgeving, door te vermelden waarom je betaalt, waar het was en hierbij bijvoorbeeld een leuke foto te plaatsen. Een ander fenomeen is dat IBANS (wat lastige dingen zijn) mogelijk vervangen zullen worden door 06-nummers en e-mailadressen, die ook weer extra herleidbaarheid met zich meebrengen.

Bram Scholten – De Nederlandsche Bank

Sinds 2012 maakt De Nederlandsche Bank (DNB) zich zorgen over de druk op contant geld. In de jaarverslagen van DNB wordt het belang van contant geld dan ook onderstreept. Bram Scholten stelt dat contant geld een bescherming van privacy geeft. Hij citeert uit het DNB jaarverslag van 2012: ‘In deze tijd waarin de samenleving langs elektronische weg steeds meer de persoonlijke levenssfeer binnendringt blijft daaraan behoefte bestaan’. De Nederlandsche Bank heeft zich ingezet om met marktpartijen zoals Detailhandel Nederland en de Nederlandse Betaalvereniging, die de banken vertegenwoordigd, in november 2015 in het Maatschappelijk Overleg Betalingsverkeer (MOB) in eigen kring uit te dragen dat voor toonbankbetalingen (betalingen buiten de deur) contant betalen mogelijk blijft. Daarmee wordt dus afstand genomen van het feit dat er soms geen contante betalingen meer mogelijk zouden zijn. De Nederlandsche Bank heeft gemeten dat de helft van alle betalingen nog met contant geld wordt gedaan.

Contant betalen is natuurlijk een mogelijkheid om anoniem te betalen. Als wij een recht zouden hebben om contant te betalen, dan zouden wij ook een rechtmatige mogelijkheid hebben om anoniem te betalen. In wezen is het zo dat in het Burgerlijk Wetboek contant betalen als de gewone manier van betalen wordt beschreven. Er moeten in principe nadere afspraken gemaakt worden om af te wijken van de wet om contant te betalen. In het rapport van het MOB is dan ook gesteld dat met name in situaties waarin er sprake is van een lokaal monopolie, zoals een apotheek in een gebied waar geen andere apotheken zijn, als je daar niet contant zou kunnen betalen, dan zou dit bepaalde mensen kunnen duperen, omdat mensen niet meer kunnen krijgen wat ze nodig hebben. Het MOB ziet dit als onwenselijk en vraagt zich ook af of het rechtmatig is om contant geld te weigeren. Dit is een open vraag en in wezen ook een vraag op het gebied van Europees recht, omdat op Europees niveau is vastgelegd dat contant geld een wettig betaalmiddel is. Er bestaat echter nog geen jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie hoe dit moet worden toegepast en wat het begrip 'wettig betaalmiddel' precies inhoudt. Dat leent zich dus wellicht voor een proefproces.

Eric Verheul – Radboud Universiteit Nijmegen & Digital Security Group

Eric hield een presentatie over online betalen en online aanloggen. Wat gebeurt er precies wanneer je iets afrekent in een webshop? Bijvoorbeeld: Jan Jansen koopt iets in een webshop, wat hij precies aanschaft kan iets zeggen over hem als persoon, misschien is het wel iets waarvoor hij zich schaamt en waarvan hij niet wil dat iedereen het weet. Het zou ook kunnen dat die informatie bijzondere persoonsgegevens bevat. Wanneer je online betaalt, dan weet de bank wie jij bent en aan wie je betaalt. Dit kan vanuit privacy-oogpunt nadelig zijn, maar qua veiligheid prettig zijn. Hierdoor kan een bank bijvoorbeeld zien dat een betaling frauduleus is en deze betaling stopzetten. Daarnaast kan het voor de webshop handig zijn om je rekeningnummer te weten, wanneer zij bijvoorbeeld geld terug willen storten.

Dit staat in relatie met een online applicatie: je hebt bijvoorbeeld DigiD om te kunnen inloggen bij de Belastingdienst. Daarbij geldt dezelfde problematiek als met online betalingen, omdat je hierbij jezelf identificeert met bijvoorbeeld je naam of in sommige gevallen een pseudoniem. Zo’n toegangsdienst weet jouw identiteit en tot welke website jij toegang zoekt. En zo’n toegangsdienst zou bijvoorbeeld gehackt kunnen worden. Steeds meer zorginstellingen gaan werken met DigiD, maar hoe wenselijk is het dat DigiD weet dat jij een GGZ-instelling bezoekt? En wat als bijvoorbeeld een bank zo’n toegangsdienst verleent, hoe wenselijk is het dat zo’n partij dat allemaal weet? In de parallel met de fysieke wereld: dan weet iemand welke fysieke winkels jij allemaal bezoekt. Digitaal is het momenteel heel vanzelfsprekend dat dat allemaal zo gaat.

In 2014 hebben we een nieuwe techniek ontwikkeld: polymorfe pseudonimisering. Het werkt eigenlijk op dezelfde manier als bijvoorbeeld DigiD of een andere toegangsdienst, je moet alleen een speciale kaart laten zien en het bijzondere van die kaart is dat de toegangsdienst die die kaart leest niet je identiteit kan achterhalen, maar alleen versleutelde pseudoniemen kan aflezen. Hiermee verleent de toegangsdienst wel toegang tot een website, de website die je bezoekt weet met wie hij te maken heeft, maar de toegangsdienst heeft niet meer jouw (persoons)gegevens. Deze dienst zou je ook kunnen gebruiken voor online betalen, door bijvoorbeeld een encrypted e-wallet te vullen met geld. Met een bank kun je wel geld overmaken naar die e-wallet, maar de bank weet niet meer met wie hij precies te maken heeft, omdat de e-wallet is gepseudonimiseerd.

Na afloop van de inleidingen en presentaties volgde een publieksdebat, waarbij diverse vragen werden beantwoord en enkele aanbevelingen werden gegeven:

Aanbevelingen:

• Kijk naar het digitale betalingsverkeer en hoe dit privacyvriendelijker gemaakt kan worden.
• Contant betalen moet mogelijk blijven voor toonbankbetalingen (betalingen buiten de deur).

Een greep uit de vragen vanuit het publiek aan de gastsprekers:

In hoeverre is een prepaid creditcard een anoniem betaalmiddel?

• Voor een prepaid creditcard wordt identificatie gevraagd.
• Vaak moet ook een prepaid creditcard worden geactiveerd voor specifieke betalingen.

Hoe staan jullie er tegenover dat het briefje van 500 euro wordt uitgefaseerd?

• Het zal niet nuttig zijn in het kader van terrorismebestrijding.

Klik HIER voor de uitnodiging (pdf) die Privacy First voor dit evenement aan haar netwerk verzond. Wilt u voortaan ook een uitnodiging voor onze evenementen ontvangen? Stuur ons dan een bericht, dan zetten wij u op onze mailinglist!