Toon items op tag: Gemeenten

Politie doet aan 24/7 tracking van burgers

Stichting Privacy First heeft de bescherming van de privacy bij Burgernet beoordeeld en maakt zich grote zorgen. Privacy First roept de Tweede Kamer op om te onderzoeken of het systeem van 24/7 tracking van burgers door de Politie wel in overeenstemming is met de beginselen van onze rechtsstaat.

Burgernet is een samenwerkingsverband tussen politie, gemeenten en burgers met als doel meer en sneller criminele zaken op te lossen. Bij inbraak, beroving, of een vermist persoon krijgen app-gebruikers in de omgeving van het incident een bericht van de politie om relevante informatie terug te koppelen.

Deze manier van werken betekent dat Burgernet 24/7 de locatiegegevens van alle deelnemers registreert. Daar dient uiteraard zeer zorgvuldig mee om te worden gegaan vanuit de AVG en de grondrechten van burgers. Privacy First heeft bekeken of er binnen Burgernet wel sprake is van die benodigde zorgvuldigheid, maar constateert verschillende problemen.

Van wie is Burgernet eigenlijk?

De wet schrijft voor dat altijd helder moet zijn welke (rechts)persoon de persoonsgegevens verwerkt. Dat is bij Burgernet niet het geval. Burgernet zat o.a. in een BV, In-Pact BV, maar die is inmiddels, volgens de Kamer van Koophandel, opgeheven. Maar waarom staat deze niet-bestaande BV bij de Burgernet app in de Apple store dan nog altijd vermeld als provider?

De website https://www.burgernet.nl vermeldt uitsluitend dat het een samenwerking is van burgers, gemeenten en politie. Contactgegevens ontbreken en het privacy statement van Burgernet vermeldt hier evenmin iets over. Burgernet lijkt inmiddels van de Politie te zijn, getuige onder meer een recente brief[1] en antwoorden[2] van demissionair minister Grapperhaus op Kamervragen, maar dit wordt binnen de app of de website van Burgernet nergens vermeld.

Geen (afdoende) toestemming voor 24/7 tracking

Voor het registreren en verwerken van locatiegegevens moet toestemming worden gevraagd. De app van Burgernet vraagt inderdaad toestemming om berichten te kunnen sturen die relevant zijn voor de buurt waarin de deelnemer zich bevindt. Volgens de AVG is gegeven toestemming echter pas geldig als het gaat om een specifieke, geïnformeerde en ondubbelzinnige wilsuiting waarmee de betreffende verwerking van persoonsgegevens wordt aanvaard. Privacy First meent dat eenieder die zich aanmeldt bij Burgernet moet worden verteld dat zijn/haar locatie door de Politie kan worden vastgesteld. Pas dan is er sprake van rechtsgeldige toestemming. Dat gebeurt nu echter nog niet.

Risico’s op ander gebruik van locatiegegevens

Het privacy statement van Burgernet vermeldt niet wat het doel is van de verwerking van persoonsgegevens, hoewel de AVG dat wel voorschrijft. Daarom is het niet duidelijk of Burgernet echt uitsluitend gegevens verzamelt en verwerkt ten behoeve van het versturen van alerteringen, of dat er meer mee gedaan wordt. De vraag rijst dan of de politie de locatiegegevens mogelijk ook voor andere doelen gebruikt. In dat verband valt op dat het privacy statement verwijst naar de Wet politiegegevens (Wpg). Dit doet vermoeden dat de persoonsgegevens mogelijk ook gebruikt worden voor andere politietaken. De politie kan in de verleiding komen om de locatiegegevens van de deelnemers van de Burgernet-app veel breder te gebruiken, zoals bijvoorbeeld bij voetbalrellen. Kan die goedbedoelende deelnemer aan Burgernet die daar toevallig in de buurt is, dan door gebruik van de app verdachte worden? En als dat zo is, volstaat dan een korte verwijzing naar de Wpg in het privacy statement? Privacy First meent van niet.

Niet voldaan aan het voorschrift van minimale gegevensverwerking

Burgernet geeft zelf aan dat er locatiegegevens verzameld worden met als doel om alleen relevante berichten te kunnen versturen. Het is onnavolgbaar waarom de app ook vraagt naar postcode en huisnummer; voor verzending van een alertering is iemands huidige verblijfplaats relevant, maar iemands privéadres in het geheel niet. Daarmee handelt Burgernet in strijd met het beginsel van dataminimalisatie. Daarnaast lijkt er binnen Burgernet geen Functionaris Gegevensbescherming te zijn, die hierop en op bovengenoemde zaken toezicht houdt.

Is het effect van dit alles behoorlijk beoordeeld?

De AVG schrijft ook voor dat bij gegevensverwerking waarbij nieuwe technologieën worden gebruikt, welke een hoog risico kunnen inhouden voor de rechten en vrijheden van natuurlijke personen, altijd een behoorlijke analyse moet worden verricht van de mogelijke effecten. Nu de Politie via de Burgernet-app grootschalig gevoelige persoonsgegevens verzamelt en verwerkt met 24/7 tracking van Burgernet-leden, is een behoorlijke risicoanalyse volgens Europees recht verplicht. Privacy First heeft niet kunnen terugvinden dat een dergelijke grondige risicoanalyse ten aanzien van deze app ooit heeft plaatsgevonden. Privacy First vermoedt dat, als dat wel was gedaan, de app er heel anders uit zou hebben gezien.

Oproep aan Tweede Kamer

Privacy First roept de Tweede Kamer op om zo snel mogelijk een onafhankelijk onderzoek in te laten stellen naar de vraag (van) wie Burgernet tegenwoordig is, welke gegevens verzameld worden en waarom. Hierbij moet worden onderzocht of er wel voldaan wordt aan de huidige wetgeving. Tot slot vraagt Privacy First zich af of de doelen van Burgernet binnen een rechtsstaat niet beter gerealiseerd kunnen worden door de persoonsgegevens weg te halen bij de Politie.

---

[1] Zie brief d.d. 1 april 2021, Stand van zaken functionaliteit Alertering Vermist Kind, Kamerstukken II 2020-2021, 29668-57, p. 2, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-29668-57.html.

[2] Zie Antwoorden op vragen van de leden Kathmann en Van Nispen over het stopzetten van AMBER Alert, 4 mei 2021, Aanhangsel van de Handelingen II 2020-2021, nr. 2595, https://zoek.officielebekendmakingen.nl/ah-979655.

Op veel plaatsen in het publieke domein wordt WiFi aangeboden. Hoewel het vaak wordt gepresenteerd als service om gratis gebruik te kunnen maken van het internet, betaalt een consument alsnog: met zijn of haar data. Privacy First staat voor het recht op privacy in de zin van anonimiteit in de openbare ruimte. Daaronder valt ook het recht op anoniem winkelen. WiFi-tracking zonder de klant te informeren en zonder vooraf om diens toestemming te vragen vormt een flagrante schending van dit recht.

Sinds 2013 heeft Privacy First dit standpunt meerdere malen gecommuniceerd, bijvoorbeeld op Radio 1 en bij BNR Nieuwsradio.

In juni 2016 gaf de Autoriteit Persoonsgegevens in een brief aan gemeenten en detailhandel aan dat het gebruik van WiFi-tracking aan strenge eisen is onderworpen. Begin mei 2019 gaf de gemeente Tilburg aan te stoppen met openbare WiFi in de binnenstad en de spoorzone. "Omdat de gemeente niet voldoende controle en invloed heeft op hoe de leverancier van het WiFi-netwerk met een deel van deze gegevens (in de 'cloud') omgaat, is besloten om de openbare WiFi voor de binnenstad en spoorzone per direct te beëindigen", aldus de gemeente. Bron: https://www.tilburg.nl/actueel/nieuws/item/geen-openbare-wifi-meer-in-binnenstad-en-spoorzone/.

Privacy First juicht deze stap toe en roept andere gemeenten op dit voorbeeld te volgen. Daarnaast roept Privacy First bedrijven op het gebruik van WiFi-tracking te staken omdat het een inbreuk is op de privacy van mensen. Zeker als WiFi-tracking gebruikt wordt voor het volgen van mensen door een winkel met als doel om consumentengedrag te volgen. Vaak is een oplossing te bedenken waarbij privacy by design wordt toegepast. Privacy First verwijst naar de gemeente Nijmegen die met anonieme passantentellingen genomineerd werd voor de Nederlandse Privacy Awards 2019. Privacy First ziet vergelijkbare projecten van andere gemeenten ter bescherming van de privacy in het openbare domein graag tegemoet.

Hof Amsterdam wijst nieuwe zaak tegen kentekenparkeren desondanks af. Privacy First bezint zich op vervolgstappen.

In het hoger beroep van de voorzitter van Privacy First tegen kentekenparkeren heeft het Hof Amsterdam het helaas niet aangedurfd om kentekenparkeren en het gebrek aan contante (anonieme) betaalmogelijkheid onrechtmatig te verklaren, zo bleek eind vorige week (pdf). Weliswaar onderkent het Hof expliciet “het belang van handhaving van de mogelijkheid om contant te betalen” en verwijst het Hof daarbij ook naar instanties zoals de Nederlandsche Bank (DNB) die dit belang eveneens onderschrijven. Tegelijkertijd stelt het Hof echter dat de huidige wetgeving de (gemeentelijke) overheid niet zou verplichten om contante of anonieme betaling van parkeerbelasting mogelijk te maken. Het Hof verwijst hierbij o.a. naar een verouderde uitspraak van de Hoge Raad uit 2005 en naar oude, summiere Europese wetgeving. Het Hof Amsterdam oordeelt tevens dat het verouderde (nationale) Besluit gemeentelijke parkeerbelastingen (2001) geen recht op een anoniem betaalmiddel impliceert. Niettemin suggereert het Hof dat anonieme betaling mogelijk zou zijn middels een ongeregistreerde prepaid creditcard. Privacy First acht dit oordeel (inclusief laatstgenoemde suggestie) van het Hof Amsterdam onjuist en overweegt juridische vervolgstappen richting zowel de Hoge Raad als het Europees Hof van Justitie. Privacy First voelt zich hierbij gesterkt door de actuele maatschappelijke discussie en recente politieke oproepen om contant geld te handhaven en contante betalingsmogelijkheden te verbeteren, met name ook bij lokale overheden. Onlangs nam de Tweede Kamer hier unaniem een motie over aan. Verdere parlementaire moties en mogelijke wetswijzigingen ter behoud en versterking van contant geld liggen in het verschiet.

Gebrekkig oordeel Hof Amsterdam over rechtmatigheid van kentekenparkeren

Over de rechtmatigheid van (het systeem van) kentekenparkeren oordeelt het Hof Amsterdam niet eenduidig: eerst oordeelt het Hof dat kentekenparkeren als zodanig een “niet-verboden inmenging” in het recht op privacy vormt, waarmee het Hof dus enerzijds erkent dat sprake is van een inmenging (inbreuk), maar dat deze niet verboden zou zijn. Vervolgens overweegt het Hof echter dat überhaupt geen sprake zou zijn van een inmenging, om vervolgens alsnog “hypothetisch” te oordelen dat de betreffende inmenging gerechtvaardigd zou zijn en dus geen schending (ongerechtvaardigde inbreuk) op het recht op privacy zou vormen. Privacy First acht deze argumentatie onbegrijpelijk en vooral ook onjuist. Het Hof toetst bovendien nauwelijks (en foutief) aan noodzaak, proportionaliteit en subsidiariteit, terwijl deze hele zaak daar nu juist om draait. Daarnaast laat het Hof talloze ingebrachte bezwaren tegen kentekenparkeren onbenoemd, waaronder het gebrek aan een specifieke, met privacywaarborgen omgeven rechtsbasis voor kentekenparkeren in nationale wetgeving, het feit dat parkeerdata voor andere doelen wordt gebruikt en kan worden misbruikt (function creep), het feit dat "efficiency" geen juridische rechtvaardiging kan vormen voor inperking van het recht op privacy, etc.

Invoering van kenteken bij parkeren blijft vrijwillig

In deze zaak staat een aantal nieuwe principiële rechtsvragen rond kentekenparkeren en het recht op contante betaling centraal. Door de huidige uitspraak van het Hof Amsterdam blijven dan ook de eerdere (door de Hoge Raad bevestigde) uitspraken dat invoering van het kenteken bij parkeren niet verplicht is, onaangetast. Kentekenparkeren is en blijft daarmee dus vrijwillig: een eventuele parkeerboete bij niet-invoering van een kenteken dient in bezwaar en beroep te worden vernietigd, mits de parkeerder kan aantonen dat voor het parkeren betaald is.

Recht op anonimiteit in openbare ruimte

Privacy First voert deze zaak ter behoud en versterking van het recht op anonimiteit in de openbare ruimte. Dit recht staat de laatste jaren in toenemende mate onder druk en dreigt inmiddels illusoir te worden. Indien nodig zal Privacy First deze zaak daarom voortzetten tot aan het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.

Lees HIER de hele uitspraak van het Hof Amsterdam d.d. 5 februari jl. in geanonimiseerde pdf (op 8 februari jl. door Privacy First ontvangen).

Update 3 maart 2019: de uitspraak van het Hof is inmiddels ook gepubliceerd op rechtspraak.nl. Privacy First beraadt zich nog op mogelijke vervolgstappen.

Update 2 mei 2019: vandaag heeft de voorzitter van Privacy First beroep in cassatie ingesteld bij de Hoge Raad.

Update 22 september 2019: vandaag besteedden het NOS Journaal en Nieuwsuur uitgebreid aandacht aan het toenemende gebruik (en misbruik) van scanauto's, zie https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2302813-opsporingsdiensten-ontdekken-nieuw-wapen-de-scanauto.html.

Update 10 april 2020: vandaag heeft de Hoge Raad uitspraak gedaan. De Hoge Raad oordeelt dat kentekenparkeren een systematische inbreuk vormt op het recht op privacy. Volgens de Hoge Raad wordt dit echter gerechtvaardigd doordat sprake zou zijn van een wettelijke basis, namelijk een lokale parkeerverordening van de gemeente Amsterdam. Die wettelijke basis bevat echter geen enkele privacywaarborg zoals vereist door het Europese Mensenrechtenverdrag (art. 8 EVRM). Privacy First verwacht deze zaak daarom alsnog te zullen winnen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.

Hoge Raad zwijgt over recht op anonieme, contante betaling

In de uitspraak vandaag weigert de Hoge Raad grotendeels om de zaak inhoudelijk te behandelen. De Hoge Raad draait op diverse punten om de hete brij heen. Allereerst wil de Hoge Raad geen uitspraak doen over het eerste fundamentele aspect dat in deze zaak centraal stond: het recht op anonieme of contante betaling bij parkeren. Dit recht vloeit o.a. voort uit het recht op privacy in de zin van anonimiteit in de openbare ruimte. De Hoge Raad beargumenteert niet waarom het hierover geen uitspraak wil doen en verwijst slechts naar art. 81 van de Wet op de rechterlijke organisatie: verondersteld gebrek aan belang voor de rechtseenheid of de rechtsontwikkeling. Dit oordeel is onbegrijpelijk, aangezien dit nu juist een uiterst actuele kwestie betreft waarover veel rechtsonzekerheid bestaat.

Hoge Raad acht kentekenparkeren systematische inbreuk op privacy, maar weigert inhoudelijke toetsing

In lijn met het betoog van Privacy First oordeelt de Hoge Raad dat kentekenparkeren een systematische inbreuk vormt op het recht op privacy. Onder art. 10 Grondwet en art. 8 EVRM vereist dit een wettelijke basis. Volgens de Hoge Raad is een lokale parkeerverordening zonder wettelijke privacywaarborgen daartoe voldoende. Het gebrek aan wettelijke privacywaarborgen bij kentekenparkeren wordt door de Hoge Raad echter geheel niet getoetst. Ook op dit fundamentele aspect draait de Hoge Raad dus om de hete brij heen. Privacy First acht dit oordeel in strijd met het Europese privacyrecht en verwacht dit met succes te zullen aanvechten bij het Hof in Straatsburg.

Hoge Raad laat misbruik van scanauto’s onbenoemd

Een ander fundamenteel aspect waarover de Hoge Raad zich niet wil uitlaten betreft het misbruiken van scanauto’s bij kentekenparkeren voor andere doelen, waaronder de opsporing van verwarde personen, zwerfvuil en monumentenzorg. Dergelijke function creep (doelverschuiving) is in strijd met het recht op privacy en juist nu hoogst actueel, getuige bijvoorbeeld de berichtgeving vandaag over de nieuwe inzet van camera-auto’s in de Coronacrisis. Privacy First betreurt het dat de Hoge Raad over dergelijke buitenwettelijke inzet van scanauto’s liever zwijgt dan rechtspreekt.

Lees HIER de volledige uitspraak van de Hoge Raad op rechtspraak.nl.

Update 28 april 2021: het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg heeft de meervoudige klacht van Privacy First tegen bovenstaande uitspraak van de Hoge Raad helaas vrijwel onbeargumenteerd niet-ontvankelijk verklaard. Hetzelfde gebeurde de afgelopen jaren o.a. met twee rechtszaken van Privacy First tegen ongereguleerde trajectcontroles en een door Privacy First gesteunde zaak van VP Huisartsen tegen het Landelijk Schakelpunt (EPD). Door Privacy First gesteunde zaken tegen verplichte vingerafdrukken in paspoorten en identiteitskaarten liggen reeds sinds 2016 onbehandeld op de Straatsburgse plank. Hetzelfde geldt sinds 2018 voor de coalitiezaak 'Burgers tegen Plasterk' over internationale data-uitwisseling tussen geheime diensten. In combinatie met recente teleurstellende, onkritische uitspraken van het EHRM over massa-surveillance en verplichte vaccinaties doet dit bij Privacy First inmiddels de vraag rijzen: zou de Nederlandse burger niet veel beter af zijn bij een nationaal Grondwettelijk Hof?

In het kader van het aanstaande referendum rond de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Sleepwet) verzond Privacy First vandaag onderstaande oproep (pdf-versie) aan alle lokale politieke partijen in heel Nederland:

Geachte lokale politicus,

Op 21 maart 2018 mogen wij naar de stembus, niet alleen om de volksvertegenwoordiging voor de komende vier jaar in de gemeente te kiezen, maar ook om te stemmen bij het referendum over de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Privacy First wil u hierbij graag op een aantal cruciale onderdelen van deze nieuwe wet wijzen die ook de inwoners van uw gemeente kunnen treffen.

Sleepnet

U heeft er wellicht al over gehoord: de bijnaam van de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten is de Sleepwet. Dit komt door de nieuwe bevoegdheid in de wet om het internetverkeer van grote groepen mensen tegelijk af te tappen. Zo kan er een tap worden geplaatst op een bepaalde gemeente, een wijk, buurt of straat, indien daar een ‘target’ van de geheime dienst woont. Daarbij wordt de communicatie van onschuldige burgers verzameld door middel van een digitaal sleepnet. Privacy First is van mening dat de gegevens van onschuldige burgers niet thuis horen bij de inlichtingendiensten. Bovendien neemt de effectiviteit van de inlichtingendiensten af door de te grote hoeveelheid vergaarde data.

Delen van gegevens met het buitenland

Gegevens die vergaard zijn met het sleepnet mogen onder de nieuwe wet ongeëvalueerd met het buitenland gedeeld worden. Dit betekent dat de Nederlandse inlichtingendiensten ongeziene en ongeselecteerde gegevens (van onschuldige burgers) met het buitenland kunnen delen. Op het gebruik van deze gegevens is vervolgens geen toezicht meer te houden door de Nederlandse diensten.

Toegang tot (gemeentelijke) databanken

De nieuwe wet maakt directe, automatische toegang tot databanken in de gehele private én publieke sector mogelijk. Hiermee kunnen de inlichtingendiensten realtime toegang krijgen tot de Basisregistratie Personen en andere gevoelige lokale databanken. Bovendien dienen versleutelde (communicatie)data op verzoek ontsleuteld te worden. Weigering om aan een decryptiebevel te voldoen wordt bestraft met 2 jaar hechtenis.

Hackbevoegdheid

Onder de nieuwe wet krijgen de inlichtingendiensten de mogelijkheid om een target te hacken via onschuldige derden. Dit houdt in dat de inlichtingendienst door het hacken van een derde (tante, zus, vriend, vriendin, opa, collega, buurman, werk, overheid, etc.) toegang krijgt tot informatie over het doelwit van de dienst. Dit betekent dat de apparaten van onschuldige burgers in uw gemeente gehackt kunnen worden door de diensten. Deze burgers zullen hiervan nooit op de hoogte raken (er geldt hiervoor geen notificatieplicht).

Oproep

Wij roepen u op om Privacy First te steunen in het waarborgen van de mensenrechten van alle inwoners van Nederlandse gemeenten en uw kiezers op te roepen om tegen de Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten te stemmen tijdens het referendum op 21 maart. Hiermee moet de wet terug naar de tekentafel en van aanzienlijke mensenrechtenwaarborgen worden voorzien.

Bij voorbaat dank voor uw steun!

Met vriendelijke groet,

Stichting Privacy First

Autoriteit Persoonsgegevens legt dwangsom op aan gemeente Arnhem vanwege privacyschending met adresgebonden afvalpassen 

Vandaag heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) bekendgemaakt dat zij aan de gemeente Arnhem een last onder dwangsom oplegt waarin de gemeente gelast wordt de verwerking van persoonsgegevens met adresgebonden afvalpassen binnen een maand te beëindigen. Reeds verzamelde gegevens dienen binnen twee maanden te worden verwijderd.

Drie jaar geleden voerde de gemeente Arnhem een systeem in waarmee persoonsgegevens worden verwerkt van alle Arnhemse huishoudens die restafval in ondergrondse afvalcontainers deponeren, door middel van adresgebonden afvalpassen. Op deze manier wordt geregistreerd WAAR (in welke container), WANNEER, HOEVEEL (aantal vuilniszakken) en door WIE (welk huishouden) er restafval wordt gedeponeerd.

Arnhemmer Michiel Jonker maakte bezwaar tegen deze onnodige registratie en voerde daartoe verschillende juridische procedures tegen zowel de gemeente Arnhem als de AP. Hoewel de AP in april 2017 als toezichthouder erkende dat er sprake is van een overtreding, besloot zij de overtreding te gedogen. Nadat de rechter Jonker op 13 juli 2017 opnieuw in het gelijk had gesteld, treft de AP nu alsnog een handhavingsmaatregel.

De handhavingsmaatregel van de AP moet vooral gezien worden als normstellend. Het bedrag van de dwangsom (€10.000 per twee weken als de overtreding niet wordt beëindigd, oplopend tot maximaal €50.000) is slechts een fractie van de kosten die de gemeente Arnhem de afgelopen drie jaar heeft gemaakt voor het illegale systeem, en in die zin nauwelijks afschrikwekkend.

De zaak van de heer Jonker wordt gesteund door Privacy First en vormt een belangrijk precedent. In haar motivering van het handhavingsbesluit benadrukt de AP dat er (in objectieve zin) ook sprake is van persoonsgegevens als de identiteit van een persoon indirect herleidbaar is, via middelen die kunnen worden ingezet door de verantwoordelijke (in dit geval de gemeente) of door enige andere organisatie of persoon.

Jonker: "Dat is een terecht standpunt dat de AP nu inneemt, in navolging van Europees privacyrecht. Privacy First zegt dat ook steeds. In de huidige tijd van Big Data en profilering met statistische methodes, kunnen allerlei gegevens gebruikt worden om iemand te identificeren. Daar moet je rekening mee houden bij het ontwerp van elk systeem." Jonker is ook blij dat de AP nu expliciet aangeeft dat de privacyschending veel mensen raakt. "Het gaat om ruim 150.000 Arnhemmers." Het besluit van de AP is bovendien van groot belang voor alle andere Nederlandse gemeenten met vergelijkbare afvalpassen en andere vormen van afvalregistratie.

Toch is Jonker niet tevreden met het besluit als geheel. "Blijkens haar besluit op mijn bezwaar, dat ik vandaag ook ontving, vindt de AP nog steeds dat er na invoering van Diftar (gedifferentieerde tarieven bij afvalinzameling) alsnog een noodzaak zou zijn voor verwerking van persoonsgegevens. Ik heb onderbouwd waarom dat ook na invoering van Diftar niet nodig is. Maar doordat de AP nu wèl handhaaft in de periode voorafgaand aan Diftar, is het de vraag of het voor mij op dit moment mogelijk is om van de rechter een oordeel te krijgen over de eventuele consequenties van Diftar voor de privacy van burgers. Het gaat dan om de juridische vraag van ‘procesbelang’. De gemeente wil nog steeds bij de invoering van Diftar persoonsgegevens gaan verzamelen, het gemeentelijke ‘gluren bij de burgers’ wordt vooralsnog alleen tijdelijk onderbroken, omdat de gemeente en de AP er nu even niet onderuit kunnen. Het ziet er dus helaas naar uit dat dit een kwestie is van: wordt vervolgd."

Privacy First zal u graag van het vervolg op de hoogte houden.

De tekst van het gehele handhavingsbesluit van de AP staat HIER (pdf, 13 pp).

Media:
https://www.security.nl/posting/526408/AP+legt+Arnhem+last+onder+dwangsom+op+voor+gebruik+afvalpas
http://www.gelderlander.nl/arnhem-e-o/arnhem-riskeert-boete-voor-afvalpas~a0a3f8f6/
http://www.arnhem-direct.nl/berichten/autoriteit-persoonsgegens-dreigt-met-50-000-euro-boete/
https://www.rtlz.nl/algemeen/binnenland/gemeente-arnhem-op-vingers-getikt-om-volgen-bewoners-met-afvalpas.
https://radar.avrotros.nl/nieuws/detail/arnhem-moet-stoppen-met-afvalpas-vanwege-privacy-inwoners/
https://tweakers.net/nieuws/127903/autoriteit-persoonsgegevens-dwingt-arnhem-blijvend-te-stoppen-met-afvalpas.html
http://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/afvalpas-landelijk-onder-de-loep-na-uitspraak.9568678.lynkx
http://www.vngnieuws.nl/nieuws/redactie/afvalpas-alsnog-dwangsom-voor-arnhem.

Update 4 augustus 2017: gisteren heeft de heer Jonker bij de rechtbank Gelderland beroep ingesteld tegen (onder meer) het standpunt van de AP dat invoering van Diftar de verwerking van persoonsgegevens alsnog zou rechtvaardigen. Daarbij heeft Jonker benadrukt dat hij, met het oog op de vereisten van art. 8 EVRM (recht op privacy) en de rechtszekerheid, er procesbelang bij heeft dat hij in rechte kan opkomen tegen de afwijzing van dit onderdeel (inzake Diftar) van zijn handhavingsverzoek door de AP. Privacy First steunt Jonker bij deze nieuwe zaak.

De Arnhemse afvalzaak leidt inmiddels tot nationale onrust onder gemeenten en binnen de afvalbranche, getuige bijvoorbeeld dit bericht bij branche-organisatie NVRD. De inschatting van Privacy First is dat talloze Nederlandse gemeenten (evenals Arnhem) al jaren gebruik maken van privacyschendende afvalpassen en andere vormen van afvalregistratie (waaronder persoonsgebonden chips in containers). De AP weigert vooralsnog echter om tot actief onderzoek en handhaving bij andere gemeenten over te gaan, getuige bijvoorbeeld dit actuele bericht bij Binnenlands Bestuur. De AP acht het nu aan gemeenten om zelf orde op zaken te stellen en een privacyvriendelijk afvalbeleid in te voeren. Privacy First herhaalt hierbij haar eerdere standpunt: Nederlandse gemeenten dienen hun burgers een privacyvriendelijk alternatief voor een persoonsgebonden afvalpas te bieden, bijvoorbeeld in de vorm van een anonieme afvalpas zonder extra kosten. Desgewenst is Privacy First graag bereid om gemeenten daarbij te adviseren.

Update 8 februari 2018: Naar aanleiding van het beroep dat de heer Jonker op 3 augustus 2017 heeft ingediend, buigt de Rechtbank Gelderland zich vandaag over de vraag of de AP haar handhavingsmaatregel mag beperken tot alleen de situatie dat Diftar nog niet is ingevoerd. Jonker vindt dat de AP ook na invoering van Diftar moet handhaven, conform zijn handhavingsverzoek, op grond van het feit dat ook de invoering van Diftar geen noodzaak creëert voor enige verwerking van persoonsgegevens.

In de eerste zitting van deze nieuwe ronde buigt de rechtbank zich nog niet over de inhoud, maar alleen over de vraag of Jonker “procesbelang” heeft – zie Jonkers pleitnota (pdf). Op 26 januari 2018 heeft de AP aan de rechtbank laten weten dat zij een verzoek van de gemeente Arnhem om de handhavingsmaatregel nu al op te heffen, op 22 december 2017 heeft afgewezen. Maar de grond waarop de AP het verzoek van de gemeente afwees (artikel 5:34 Awb), vervalt in augustus 2018. De redenen waarom de gemeente zo snel om opheffing vroeg, heeft de AP nog niet aan Jonker willen vertellen. Mogelijk vraagt de rechtbank ernaar. Jonker spreekt van “helaas noodzakelijke juridische schermutselingen om te voorkomen dat de AP haar handhavingsplicht alsnog kan omzeilen”.

Update 13 juni 2018: het nieuwe college van B&W van de gemeente Arnhem ziet voorlopig af van de invoering van Diftar, en daarmee ook van de invoering van een afvalpas. Dat blijkt uit berichtgeving in De Gelderlander van 6 juni 2018. De verantwoordelijke wethouder noemt de privacy-problematiek niet, maar uit een ambtelijke voortgangsrapportage aan de gemeenteraad op 1 mei 2018 valt op te maken dat de juridische acties van Jonker m.b.t. privacy wel degelijk een rol spelen in de afweging die het college van B&W maakt. De Arnhemse gemeenteraad zal naar verwachting binnenkort een besluit nemen.

Update 20 maart 2019: op 14 maart 2019 heeft de AP de opgelegde last onder dwangsom weer opgeheven en daarmee de weg vrijgemaakt voor de gemeente Arnhem om toch weer persoonsgegevens te gaan verwerken bij de afvalinzameling. Op 18 maart 2019 heeft de heer Jonker daartegen bij de AP een bezwaarschrift ingediend.

Jonker: “De gemeente wil opnieuw zonder noodzaak persoonsgegevens gaan verwerken bij de afvalinzameling, maar die gegevens korter gaan bewaren dan vorige keer. Dat noemt de gemeente dan “een nieuwe omstandigheid”. De AP gaat daar braaf in mee en negeert daarbij de argumenten in mijn zienswijze van december 2018. Er is geen goede reden om de opgelegde handhavingsmaatregel in te trekken. Die was opgelegd voor onbepaalde tijd, zoals de rechtbank begin 2018 ook heeft aangegeven. Er is nog steeds geen wettelijke grondslag, want deze verwerking van persoonsgegevens is niet nodig voor de wettelijke taakvervulling van de gemeente, namelijk afvalinzameling op het gemeentelijke grondgebied. Maar kennelijk wil de AP bepaalde extra wensen van de gemeente inwilligen, ondanks het feit dat de gemeente geen duidelijkheid geeft wat deze keer nu weer het doel van de gegevensverwerking zou zijn. Gaat het om de bestrijding van vermeend, maar niet aangetoond “afvaltoerisme”? Of over een nieuw, maar nog niet uitgewerkt plan om Diftar (gedifferentieerde afvalheffing) te gaan invoeren? Het is niet duidelijk. Kennelijk wil de AP maar één ding: koste wat kost de wens van de gemeente faciliteren, in plaats van de wet te handhaven.”

Gevraagd naar zijn verwachting over de verdere gang van zaken, zegt Jonker: “Het belang van de zaak is ook gelegen in het precedent dat dit schept voor de toekomst. Op dit moment kan ik alleen bezwaar maken tegen de intrekking van de handhavingsmaatregel. Maar als de gemeente de privacy opnieuw daadwerkelijk gaat aantasten, door de afvalcontainers af te sluiten zodat ze alleen nog open kunnen met adresgebonden afvalpassen, dan zal ik daar opnieuw tegen opkomen. Bijvoorbeeld door bij de AP dan opnieuw een handhavingsverzoek in te dienen. Dan begint het hele circus weer van voren af aan. Dat zou opnieuw een verspilling van belastinggeld zijn. Daarom hoop ik dat de AP naar aanleiding van mijn bezwaarschrift alsnog tot inkeer zal komen. De AP moet gaan begrijpen dat wanneer zij zich niet opstelt als een toezichthouder/handhaver, maar als een handlanger van organisaties die zonder noodzaak persoonsgegevens willen verwerken, dat dan de geloofwaardigheid van de nieuwe privacy-regelgeving (AVG) in een mum van tijd verloren gaat.”

Update 6 augustus 2019: de gemeente Arnhem is in mei 2019 daadwerkelijk begonnen met het stapsgewijs opnieuw afsluiten van de afvalcontainers voor restafval. De gemeente wil ook de afvalcontainers voor plastic, metaal en drankverpakkingen gaan afsluiten, op dezelfde manier. In oktober wil de gemeente alle afvalcontainers hebben afgesloten. Op 16 juli 2019 heeft de AP Jonkers bezwaarschrift tegen de opheffing van de handhavingsmaatregel afgewezen. Op 5 augustus is Jonker daartegen in beroep gegaan bij de rechtbank, en heeft in connectie met dat beroep tevens een verzoek om voorlopige voorziening ingediend.

Jonker: "De gemeente recidiveert. Er is nu in essentie weer sprake van dezelfde situatie als ten tijde van de rechterlijke uitspraak in juli 2017. De gemeente heeft, zonder dat er een noodzaak is aangetoond, de afvalcontainers afgesloten zodat ze alleen nog toegankelijk zijn voor gebruikers van een adresgebonden afvalpas waarmee persoonsgegevens worden verwerkt. Alleen worden die nu korter bewaard. Het enige echte verschil is dat de AP destijds weigerde om te beginnen met handhaving, terwijl de AP nu willens en wetens een bestaande handhavingsmaatregel heeft opgeheven om de weg vrij te maken voor een hervatting van de overtreding. En dat terwijl sinds mei 2018 de AVG geldt, die gericht is op steviger handhaving. De AP doet dus het omgekeerde van wat de AVG beoogt. Dat is nog iets erger dan de weigering in 2017. In mijn verzoek aan de voorzieningenrechter heb ik de uitspraak van de voorzieningenrechter in 2017 geciteerd en verzocht om een schorsing van het opheffingsbesluit, net zoals de rechter in 2017 het weigeringsbesluit schorste. We gaan zien of de rechter de logica van mijn verzoek onderschrijft."

Media:
Security.nl, 7 augustus 2019: Arnhemmer weer naar rechter wegens gemeentelijke afvalpas
Omroep Gelderland, 7 augustus 2019: Arnhem blijft 'Big Brother spelen' met afval van inwoners
Omroep Gelderland, 8 augustus 2019: Deze Arnhemmer doet werkelijk alles voor zijn privacy
Tweakers, 8 augustus 2019: Arnhemmer stapt opnieuw naar de rechter wegens privacyschendende afvalpas
Radio-interview Omroep Gelderland, 8 augustus 2019:

Interview in NRC Handelsblad & NRC Next, 13 augustus 2019: ‘Iemand moet af en toe een grens trekken om de burger te beschermen’

Update 19 augustus 2019: het verzoek van de heer Jonker om een voorlopige voorziening inzake de Arnhemse afvalpas zal worden behandeld op donderdag 29 augustus om 10:00u in Arnhem, Paleis van Justitie, Walburgstraat 2-4. Zaaknummer: ARN 19/4217.

Media:
Telegraaf, 27 augustus 2019: Arnhemse minima kunnen verdienen aan afval
Omroep Gelderland, 29 augustus 2019: Arnhemse privacystrijder weer naar de rechter, nu om afvalpas
RTL-Z, 29 augustus 2019: Opnieuw een rechtszaak over de afvalpasjes van de gemeente Arnhem
Gelderlander, 29 augustus 2019: Afvalsoap is nog niet voorbij: ‘Arnhem heeft dit probleem zelf gecreëerd’

Update 7 september 2019: op 5 september jl. heeft de Rechtbank Gelderland uitspraak gedaan over zowel het verzoek om voorlopige voorziening als het daarmee verbonden beroep (de bodemprocedure). Het verzoek en het ingediende beroep werden beide ongegrond verklaard. De inbreuk op de privacy mag van de rechtbank worden voortgezet, zonder dat de AP hoeft te handhaven. De rechtbank vindt dat de gemeente vanuit haar "taak van algemeen belang" persoonsgegevens weliswaar niet dagenlang mag bewaren, maar wel eventjes. Het risico dat die gegevens dan, onmerkbaar voor degene die zijn vuilnis wegbrengt, door middel van softwarematig ingrijpen toch ergens anders geregistreerd worden, vindt de rechtbank niet relevant, omdat de rechtbank wil uitgaan van hoe het op papier zou moeten gaan. Het alternatief van een anonieme afvalpas vindt de rechtbank niet geschikt, omdat daarmee niet alle controledoelen die de gemeente zichzelf recentelijk heeft gesteld, kunnen worden verwezenlijkt.

Jonker: "De rechtbank neemt, net als eerder de AP, kritiekloos het idee van de gemeente over dat de gemeente, omdat zij zelf een systeem met adresgebonden afvalpassen heeft opgezet, daardoor genoodzaakt is om die passen ook adresgebonden te maken, om te kunnen controleren of elke adresgebonden afvalpas nog wel geldig is. Dat is een cirkelredenering, maar dat kan de rechtbank kennelijk niet schelen. De rechtbank meent, net als de gemeente, dat op deze manier voorkomen kan worden dat bedrijven hun afval in de containers deponeren. Maar als de adresgebonden passen direct na het openen van de containers weer geanonimiseerd worden, zoals de gemeente beweert, kunnen Arnhemse bedrijven natuurlijk met gemak even een pas van een bewoner lenen. Hieruit blijkt wel dat de gemeente binnenkort gaat zeggen dat de adresgegevens alsnog geregistreerd moeten gaan worden. Maar de rechtbank, de AP en de gemeente doen nu gezamenlijk alsof dat "niet aan de orde is". We zien hier dat drie overheidsinstanties gezamenlijk de wet en de logica buiten spel zetten. En dat is maar één voorbeeld van argumenten die ik heb aangevoerd, maar die door de rechtbank volkomen worden genegeerd. Dat past niet in een rechtsstaat."

Gevraagd of de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) dit toestaat, zegt Jonker: "De AVG kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. Ik heb steeds betoogd dat de AVG moet worden geïnterpreteerd in overeenstemming met het doel van artikel 8 van het EVRM, en in overeenstemming met het Europeesrechtelijke vereiste van een hoog beschermingsniveau voor privacy. De rechtbank denkt daar kennelijk anders over. Op deze manier functioneert de AVG als een vergiet met tweehonderd gaatjes. Elke organisatie die persoonsgegevens wil verwerken, plukt ergens een algemene doelstelling vandaan, bijvoorbeeld een taak van algemeen belang, zoals 'afvalinzameling', of een niet nader gespecificeerd, mooi doel zoals 'veiligheid' of 'fraudepreventie'. En dan kan iedere organisatie een eigen invulling geven aan de manier waarop dat wordt nagestreefd, die dan met verwijzing naar dat vage doel wordt gerechtvaardigd. Dit is een vrijbrief voor bijna totale willekeur bij het verwerken van persoonsgegevens. De AVG wordt op deze manier gereduceerd tot een wassen neus."

Jonker heeft besloten in hoger beroep te gaan, maar geeft ook aan dat hij twijfelt aan de zinvolheid ervan. "Als de rechterlijke macht de redelijkheid achter zich laat en alleen nog maar redeneert vanuit gevestigde belangen van collega-overheden, dan is het de vraag of een verdere juridische dialoog over deze zaak nog zinvol is. We zien nu al dat sinds het recente sluiten van de containers het illegaal dumpen van afval weer toeneemt. Als de rechtsstaat in feite niet adequaat functioneert, is burgerlijke ongehoorzaamheid misschien effectiever. Dat hebben andere Arnhemmers misschien wat eerder in de gaten gehad dan ik. Het lijkt me minder zinvol om als idealistische Gekke Henkie te gaan soebatten bij rechterlijke instanties die mijn argumenten toch niet serieus nemen. Misschien moet de wal het schip maar keren. Ik ben daar nog niet over uit en ga er nog wat over nadenken. Ik houd me aanbevolen voor advies van deskundigen."

De uitspraak van de rechtbank is gepubliceerd op rechtspraak.nl. Jonker heeft vandaag in een eigen, nader persbericht (pdf) aangekondigd in hoger beroep te zullen gaan bij de Raad van State. Tevens heeft hij besloten om enkele processtukken te publiceren, namelijk zijn eerdere beroepschrift (pdf) en zijn daaropvolgende repliek (pdf) op de verweren van de gemeente en AP.

Media:
ANP, 6 september 2019: Arnhemse container mag open met afvalpas (tevens gepubliceerd bij diverse dagbladen en andere media)
Gelderlander, 6 september 2019: Arnhemse privacyvoorvechter verliest rechtszaken: aan OV-chipkaart wordt niet getornd
Omroep Gelderland, 6 september 2019: Arnhemse privacystrijder verliest twee rechtszaken
Tweakers, 6 september 2019: Rechter: AP hoeft niet op te treden tegen NS en Arnhemse afvalpas
NRC.nl, 6 september 2019: Adresgebonden afvalpas Arnhem niet in strijd met privacywet
Security.nl, 7 september 2019: Privacy-activist verliest zaken over afvalpas en OV-chipkaart
Binnenlands Bestuur, 7 september 2019: Rechter staat adresgebonden afvalpas Arnhem toe
Gelderlander, 7 september 2019: Privacy-activist in beroep tegen uitspraak over Arnhemse afvalpas

Update 10 september 2019: vandaag heeft Jonker hoger beroep ingesteld bij de Raad van State. Klik HIER voor de openbare versie van zijn hoger beroepschrift (pdf).

Update 31 juli 2020: de gemeente Arnhem heeft per 1 juli 2020 bij de afvalinzameling een Diftar-systeem met adresgebonden afvalpassen ingevoerd, terwijl de gemeente eerder beweerde dat Diftar "geen rol speelde" bij haar verzoek aan de AP om de opgelegde handhavingsmaatregel op te heffen. Destijds (in 2018) zou het alleen om "preventie van afvaltoerisme" gaan. Naar aanleiding van deze nieuwe omstandigheid heeft Jonker de motivering van zijn hoger beroep op 25 juli jl. aangevuld. Klik HIER voor de openbare versie van deze aanvulling (pdf).

Jonker: "Met deze vorm van een Diftar-systeem worden volgens de privacy-verklaring van de gemeente maar liefst negentien soorten gegevens over burgers verzameld. Dit is een voorbeeld van diverse vormen van 'function creep', waarbij een organisatie een systeem dat (zogenaamd) voor het ene doel is opgezet, vervolgens ook voor een ander doel gaat gebruiken, en voor een grotere groep betrokkenen. Ook dit keer heeft de gemeente niet gevraagd om instemming van de betrokken burgers (de data-subjecten) met de betreffende verwerking van persoonsgegevens. Bovendien is er nog sprake van 'function creep by design'. Pas in de beroepsprocedure, in een tekst vlak voor de rechtszitting, gaf de gemeente terloops aan dat Diftar eigenlijk toch wel een rol had gespeeld. Eerder had zij dus niet de waarheid gesproken. Het doel was van het begin af aan wel degelijk ook de invoering van Diftar geweest. De rechtbank zweeg daarover in zijn uitspraak - wel zo makkelijk voor de gemeente. Hopelijk zal de Raad van State een serieuze en integere omgang van de verwerkingsverantwoordelijke met het wettelijke vereiste van doelbinding wel van belang achten."

Het is nog niet bekend wanneer het hoger beroep ter zitting zal worden behandeld.

Update 17 november 2020: de gemeenteraad van Arnhem heeft definitief besloten een raadgevend referendum te houden over een raadsvoorstel om de afvalcontainers weer open te stellen, hetgeen dus ook betekent dat er bij het deponeren van afval geen adresgebonden afvalpas meer nodig zou zijn. Het referendum zal tegelijk met de verkiezingen voor de Tweede Kamer worden gehouden, in maart 2021. Naar aanleiding van deze beslissing heeft dhr. Jonker zijn hoger beroep opnieuw aangevuld.

Jonker: "Door te besluiten om over het afsluiten van de afvalcontainers een referendum te houden, heeft de gemeenteraad als hoogste orgaan van de gemeente Arnhem duidelijk aangegeven dat er bij het afsluiten van die containers, en dus bij de verwerking van persoonsgegevens op die containers, geen sprake is van enige noodzaak, maar alleen van optioneel beleid. Het leek me belangrijk om dat onder de aandacht te brengen van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State." 

Update 22 maart 2021: Op 17 maart jl. is, gelijktijdig met de parlementsverkiezingen, in Arnhem het referendum over de afvalpas en de ondergrondse containers gehouden. Een meerderheid van 53,4 procent van de Arnhemse stemmers heeft het sluiten van de containers en de invoering van een afvalpas afgewezen. De opkomst was ruim 60%.

Jonker: "De uitslag is duidelijk. Wat mij nu interesseert, is hoe de Raad van State met het door mij ingediende hoger beroep zal omgaan. Daarbij gaat het immers om een besluit van de Autoriteit Persoonsgegevens om niet te handhaven, omdat er volgens de AP een "noodzaak" zou zijn voor het afsluiten van de containers en het verwerken van de persoonsgegevens. Nu zegt de Arnhemse bevolking zelf, in een referendum waartoe de gemeenteraad als hoogste gemeentelijke orgaan besloten heeft, dat die noodzaak er niet is, en sterker nog, dat men die maatregel niet wil. Als de gemeente de uitslag van het referendum inderdaad volgt, is het helemaal zonneklaar dat er nooit een noodzaak is geweest voor de betreffende verwerking van persoonsgegevens.

Dit lijkt een beetje op de situatie in 2017, toen de voorzieningenrechter tot de conclusie kwam dat er geen concreet uitzicht was op legalisatie van de onrechtmatige verwerking van de persoonsgegevens. Toen moesten de containers weer open en kreeg ik het door mij betaalde griffierecht terug.

Ik verwacht dat de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State nu tot een vergelijkbare conclusie komt en de AP zal veroordelen tot het vergoeden van de door mij betaalde griffierechten (beroep en hoger beroep).

Het lijkt me daarbij wel belangrijk dat de Raad van State duidelijkheid schept of er in zijn ogen wel of niet sprake zou zijn geweest van een "noodzaak" als er geen referendum zou zijn gehouden, en zo ja, waarom? Immers, met het oog op mijn toekomstige rechtszekerheid ben ik geïnteresseerd in wat het recht hierover zegt, en niet alleen wat politieke actoren erover zeggen. Over een paar jaar kunnen de politieke kaarten weer anders geschud liggen... Na bijna zeven jaar wil ik wel graag weten waar ik aan toe ben."

Update 5 mei 2021: de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State zal het hoger beroep op 11 mei 2021 ter zitting behandelen. Jonker zal per video-verbinding deelnemen. De Afdeling heeft aangekondigd dat er aandacht zal worden besteed aan de vraag of Jonker, na de uitkomst van het referendum, nog procesbelang heeft bij de zaak.

Jonker: "Ik begrijp dat de Afdeling aandacht wil besteden aan het vraagstuk van procesbelang. Heb ik nog belang bij een rechterlijke uitspraak nu de Arnhemse bevolking zich voor het openstellen van de afvalcontainers en daarmee tegen de adresgebonden afvalpas heeft uitgesproken, en de gemeenteraad heeft aangekondigd dat te willen uitvoeren?

Mijn antwoord daarop is: ja, ik heb nog steeds procesbelang. Ten eerste omdat de Arnhemse politiek wispelturig is. In de toekomst kan het zijn dat een volgend gemeentebestuur de afvalpas opnieuw wil invoeren. Dat is immers al twee keer eerder gebeurd. Bovendien heeft het gemeentebestuur in april in de publiciteit al aangegeven in de herfst te willen praten over de mogelijkheid om, in afwijking van de referendumuitslag, toch weer de containers af te sluiten en een afvalpas in te voeren. Ten derde zou het natuurlijk niet passen bij een rechtsstaat als een gemeente, na zeven jaar juridische strijd, het oordeel van een rechter kan ontwijken door tijdelijk het plan in te trekken en het dan later, na afloop van de rechtszitting, opnieuw naar voren te schuiven. Als dat zou kunnen, dan zouden burgers die opkomen voor hun grondrechten, op een zijspoor worden geschoven, niet alleen door de gemeente maar ook door de rechter. Er zou dan geen rechtszekerheid meer zijn. Ik verwacht daarom dat de Afdeling bestuursrechtspraak mijn procesbelang zal erkennen."

Update 14 mei 2021: de afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft de zaak op 11 mei jl. ter zitting behandeld. De zitting duurde ruim een uur, en hiervan heeft journalist Rico Brouwer een integrale video-opname gemaakt. Na afloop heeft hij Jonker geïnterviewd.

Op de site Potkaars.nl is zowel een samenvatting van de zitting te vinden als de integrale opname en het interview met Jonker: https://potkaars.nl/blog/2021/5/12/is-de-autoriteit-persoonsgegevens-hun-missie-vergeten-michiel-jonker-de-autoriteit-persoonsgegevens-en-dataminimalisatie .

Update 30 juni 2021: vandaag heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State uitspraak gedaan:

De Raad van State verklaarde het hoger beroep van Jonker ongegrond, met als centrale argument dat de gemeente Arnhem veel "vrijheid" ofwel "een zekere ruimte" heeft om zelf doelen te stellen en de wijze waarop die doelen worden nagestreefd, naar eigen inzicht te kiezen. Zo'n doel hoeft alleen te "passen bij" een taak van algemeen belang, waarbij de gemeente zowel die taak als het zelfgekozen, "passende" doel heel breed mag opvatten en invullen.

Een ander argument van de RvS is dat het ter rechtvaardiging van een inbreuk op de privacy niet nodig is dat een Nederlandse formele wet zo'n inbreuk vereist. In plaats daarvan acht de Raad van State het al voldoende dat de gemeente met die inbreuk een doel zegt na te streven dat één van de mogelijke manieren is om een algemeen geformuleerde wet in te vullen. Het hoeft van de Raad van State niet aangetoond te worden dat de betreffende, specifieke invulling van de wet ook nodig is. Bovendien mag zo'n wet van de Raad van State ook "lagere regelgeving" zijn, bijvoorbeeld beleidsregels die de gemeente zelf heeft opgesteld. De Raad van State herinterpreteert daartoe artikel 10 van de Grondwet, waardoor volgens de Rvs de voorwaarde "bij of krachtens de wet" niet langer hoeft te betekenen: "bij of krachtens een Nederlandse wet in formele zin". Mogelijk volgt de Raad van State daarbij eerdere rechtspraak van de Hoge Raad, die al eerder overging tot deze herinterpretatie.

Het beginsel van gegevensminimalisatie, dat is opgenomen in de AVG, wordt door de RvS in zijn uitspraak terzijde geschoven met de redenering dat de verwerking van "gewone" persoonsgegevens, zoals een adres, op zich niet altijd verboden is. De RvS zwijgt in dat verband over het vereiste in artikel 5 lid 2 AVG dat de noodzaak van gegevensverwerking moet kunnen worden aangetoond.

Ook hoeft de gegevensverwerking van de RvS in de praktijk niet doelmatig te zijn. Jonkers argument dat de effectiviteit van het door de gemeente gevoerde systeem op wezenlijke punten niet is aangetoond, en daarmee ook de noodzaak niet, wordt door de RvS buiten beschouwing gelaten en dus kennelijk niet relevant geacht.

Jonker: “Ik zie dit eigenlijk niet als een rechtelijke uitspraak, maar als een politieke uitspraak. Als de Raad van State de bedoeling van artikel 8 EVRM, de AVG en artikel 10 Grondwet serieus had genomen, zou dat consequenties hebben voor allerlei overheden die de privacy al jarenlang schenden. Mogelijk deinst de RvS daarvoor terug. Maar op deze manier breekt de RvS de rechtsstaat op de langere termijn steeds verder af, door toe te staan dat overheden in de praktijk voldongen feiten creëren ten koste van de privacy van burgers. Om niet in conflict te komen met de executieve, legaliseert de Raad van State op deze manier willekeur en pleegt mijns inziens daarmee verraad aan de rechtsstaat. De RvS beloont het als Nederlandse overheden hun burgers op een autoritaire manier en met willekeur benaderen. Het sociale contract tussen bestuur en burgers vergt echter van de rechterlijke macht onafhankelijkheid en trouw aan de bedoeling van de wet. En daarmee ook de moed om grenzen te stellen aan de uitvoerende macht. Die vereiste moed zie ik niet terug in deze uitspraak.”

Gevraagd wat hij nu gaat doen, antwoordt Jonker: “Ik ben voornemens hierover een klacht in te dienen bij het Europese mensenrechtenhof in Straatsburg (EHRM), om duidelijk te maken dat de manier waarop de Nederlandse rechterlijke macht reële privacy onderuit schoffelt, niet acceptabel is. Maar een Europese rechtsgang is moeilijk. Als de gemeente Arnhem bijvoorbeeld komend najaar definitief zou afzien van het plan om de containers voor de derde keer te gaan afsluiten, dan is het goed mogelijk dat ik in de ogen van de Europese rechter straks geen procesbelang meer heb. Dus dan houdt de juridische weg op. In dat geval zou deze zaak op Europees niveau geen precedent scheppen. Ook het in de Europese rechtspraak steeds verder oprukkende gebruik van de 'bestuurlijke beoordelingsmarge' ('margin of appreciation') ondermijnt de rechtsbescherming die Nederlandse burgers zoals ik van de Europese rechter kunnen verwachten.”

Gevraagd of er nog andere manieren zijn om een precedent te scheppen, antwoordt Jonker: “Na wat ik de afgelopen zeven jaar in verschillende privacy-procedures heb meegemaakt, heb ik steeds meer de indruk dat het recht zoals dat in Nederland door rechters in praktijk wordt gebracht, geen werkelijke privacy-bescherming biedt. Ook niet na de invoering van de AVG. Ik krijg daardoor steeds meer begrip voor burgerlijke ongehoorzaamheid, bijvoorbeeld in deze casus de Arnhemse burgers die hun vuilniszakken naast de containers plaatsten en daarmee grote rotzooi op straat veroorzaakten. Zij hebben daarmee dat referendum voor elkaar gekregen, waardoor de containers nu weer open zijn. Dat was kennelijk de enige manier om dat voor elkaar te krijgen. Als de rechtspraak zichzelf irrelevant maakt, dan is het onontkoombaar dat de dialoog tussen burgers en overheid op andere plekken gaat plaatsvinden, bijvoorbeeld op straat en in corrupte achterkamertjes. Dat is waar het huidige gedrag van veel overheidsfunctionarissen, inclusief rechters, toe leidt. Allerlei waarschuwingen, bijvoorbeeld van Herman Tjeenk Willink en andere wijze mensen, worden in de wind geslagen. Ik hoop dat genoeg rechters bereid zijn wakker te worden voordat onze rechtsstaat onherstelbare schade lijdt.”

Media:
Omroep Gelderland, 30 juni 2021: Arnhemse afvalpas hoeft niet de prullenbak in, privacystrijder verliest zaak
Security.nl, 1 juli 2021: AP mocht dwangsom voor afvalsysteem gemeente Arnhem opheffen
Tweakers, 1 juli 2021: AP hoeft van Raad van State niet op te treden tegen Arnhemse afvalpas
Gelderlander, 1 juli 2021: Elektronische afvalpas Arnhem deugde uiteindelijk wel, oordeelt hoogste rechter 

Update 25 augustus 2021: Michiel Jonker heeft op 24 augustus jl. aan Privacy First laten weten dat hij besloten heeft in deze casus niet naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) te stappen, ondanks de fundamentele gebreken in de uitspraak van de Raad van State. Hij is tot deze beslissing gekomen nadat hij via internet op de hoogte raakte van het feit dat per 1 augustus 2021 een nieuw Protocol bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens van kracht is geworden, het zogeheten Protocol no. 15. Naar aanleiding hiervan had hij advies ingewonnen over de consequenties daarvan voor de slagingskansen van een verzoekschrift aan het EHRM. Protocol 15 bepaalt onder andere dat verzoekschriften van burgers door het EHRM niet-ontvankelijk worden verklaard als er in de ogen van juristen van dat Hof onvoldoende sprake is van "significante schade" die optreedt ten gevolge van een bepaalde maatregel. In dit geval gaat het dan om schade, aangericht door de Arnhemse adresgebonden afvalpas.

Jonker: “Ik had er al een hard hoofd in, maar mij was geadviseerd om toch naar het EHRM te stappen om daarmee duidelijk te maken dat ik als burger niet vrijwillig berust in de uitspraak van de Raad van State. Met die uitspraak heeft de Raad aan overheden een vrijbrief gegeven om met willekeur persoonsgegevens te verwerken. Dat noemt de Raad van State "een zekere ruimte" die bestuursorganen hebben, maar dat is een eufemisme voor bijna totale willekeur, zodra politieke bestuurders iets willen. De wet wordt op die manier uitgeschakeld, met name ook artikel 5 lid 2 AVG, waarin staat dat de noodzaak van gegevensverwerking moet kunnen worden aangetoond. De raad van State vindt het in essentie voldoende als een overheid stelt dat een verwerking nodig is voor haar zelfgekozen doelen, zonder het op enige wijze aan te hoeven tonen. Zo gaat het in autoritair geregeerde landen toe. Als de machthebbers stellen dat iets waar is, dan is het dus waar. Ik had tot een paar jaar geleden niet gedacht dat de Nederlandse rechtspraak zo diep kon zinken.”

Gevraagd waarom het nieuwe Protocol 15 relevant is, zegt Jonker: “Ik wist tot voor kort niks van dit Protocol. Het blijkt al in 2013 te zijn opgesteld, maar is nu door voldoende landen geratificeerd om in werking te treden. Het Protocol breekt de procesrechten van Europese burgers bij het EHRM nog verder af, en daarmee ook de kansrijkheid van een verzoek van mij bij dat mensenrechtenhof. In feite leidt dit Protocol ertoe dat er geen Europese rechtsbescherming meer bestaat zolang er in de ogen van EHRM-juristen nog geen ernstige schade is geleden. Concreet zou dat betekenen dat ik pas ontvankelijk zou worden bij het EHRM als mijn privacy door middel van de afvalpas reeds is geschaad, en wel op zo'n manier dat dat ook tot ernstige, concrete consequenties voor mij persoonlijk heeft geleid. Uit een eerdere zaak over een ander onderwerp weet ik dat EHRM-juristen een zaak vaak pas ernstig vinden als het in financieel verlies valt te vertalen. Zolang het mij nog niet aantoonbaar euro's heeft gekost of fysiek heeft geraakt, zullen ze de schade in mijn zaak niet ernstig genoeg vinden en de zaak dus niet eens in behandeling nemen. Terwijl het bij privacy en andere grondrechten natuurlijk om veel meer gaat dan alleen financiële of fysieke schade. Met andere woorden, zolang het kalf nog niet is verdronken, gaat het EHRM de put in privacy-zaken niet dempen. De negatieve precedentwerking van de uitspraak van de Raad van State is op zichzelf niet genoeg om mij in de ogen van het EHRM ontvankelijk te maken.”

Jonker trekt uit de gang van zaken verregaande conclusies: “Het is niet diplomatiek wat ik nu ga zeggen, maar als individuele burger hoef ik ook niet diplomatiek te zijn. Na mijn ervaringen van de afgelopen tien jaar kan ik in alle eerlijkheid zeggen dat ik niet meer geloof dat Nederland een rechtsstaat is, in ieder geval niet als het gaat om hoe de overheid omgaat met privacy. Ook geloof ik niet meer dat er op dit punt sprake is van "the rule of law" in de EU. Er wordt met de AVG wel een façade in stand gehouden, maar dat is als puntje bij paaltje komt niet meer dan opium voor het volk. Onze rechterlijke macht is, zoals de Raad van State ook in deze zaak heeft gedemonstreerd, niet onafhankelijk, maar een soort uitvoerende onderafdeling van de regeringsmacht. Het is in ons rijke landje allemaal heel fluwelig verpakt, maar in wezen verschilt het niet van de situatie in landen met autoritaire regimes. We krijgen een illusie voorgeschoteld dat we rechten zouden hebben, vastgelegd in wetten, terwijl het in feite niet meer zijn dan tijdelijke gunsten, zolang het politiek opportuun wordt geacht. De wet kan op elk moment worden weg-geïnterpreteerd.”

Gevraagd wat hij, als hij er zo naar kijkt, zelf nu verder wil doen op het gebied van privacy, antwoordt Jonker: “Ik heb dit al enige tijd zien aankomen en ben daarom na 2018 geen nieuwe zaken meer begonnen. De lopende rechtszaken wil ik netjes afmaken. Maar daarna... Dat weet ik nog niet. Meer dan twintig jaar geleden heb ik een opleiding bestuursrecht gevolgd, met het idee dat ik daarmee kon bijdragen aan een integere, rechtvaardig functionerende overheid. Dat blijkt niet te kloppen. Een opleiding bestuursrecht is in de huidige situatie nuttig voor iemand die een ambtelijke carrière wil maken en een façade van bestuurlijke legitimiteit in stand wil houden, maar niet voor iemand die een rechtvaardige en integere overheid belangrijk vindt. Ik heb mijn opleiding kunnen gebruiken om inzicht te krijgen in hoe Nederlandse bestuursrechtspraak werkelijk functioneert. Met eigen ogen heb ik gezien dat het eigenlijk geen rechtspraak is, maar een vorm van bestuurlijke propaganda, waar de uitvoerders zelf zoveel mogelijk in blijven geloven. Begrijpelijk, want ze willen natuurlijk zo min mogelijk last krijgen van cognitieve dissonantie. Nu ik dat eenmaal heb gezien en erdoorheen kijk, is de vraag: hoe nu verder? Hoe kan ik wat bijdragen aan de maatschappij, op een gezonde manier? De afgelopen jaren heb ik nog steeds wel roofbouw op mezelf gepleegd. Nu ik genoeg heb gezien, ben ik niet langer de juiste persoon om dit soort juridische gevechten te voeren. Ik ben me nu aan het oriënteren. Waar krijg ik plezier en energie van?” Hij lacht: “Duurzaamheid begint bij jezelf.”

Ziet Jonker zijn rechtszaken dan als een mislukking? “Nee, want ik heb bepaalde dingen wat meer zichtbaar gemaakt, niet alleen voor mezelf, maar ook voor anderen. Dat is een schakel in een proces van bewustwording. Ik heb via jullie website teksten gepubliceerd, en dit jaar zijn er rechtszittingen op video en audio opgenomen. Die staan op Potkaars.nl. In combinatie met de daaropvolgende uitspraken van de Raad van State laat dat veel zien. De keizer heeft geen kleren aan. We hebben dus ofwel nieuwe kleren nodig, ofwel een nieuwe keizer.” Hij aarzelt. “Maar als de zeespiegel snel zou gaan stijgen, dan wordt dat voor een land als Nederland natuurlijk allemaal wat minder belangrijk. In dat geval zou ik het alsnog ergens over eens kunnen zijn met de heren en dames van de Raad van State: na ons de zondvloed.”

Wat vindt hij, achteraf terugkijkend, van de Arnhemse afvalpas? “De afvalpas was, of is, een poging om mensen met machinale middelen te controleren en aan te sturen. Dat is een techno-solutionistische benadering, waarbij mensen worden gereduceerd tot een soort robots of laboratorium-ratten. Dat zien we bijvoorbeeld ook bij de pogingen om zonder goede analyse van de wereldwijde situatie alle mensen, ongeacht hun persoonlijke kwetsbaarheid of hun persoonlijke situatie, onder druk te zetten om zich tegen Covid-19 te laten vaccineren. Zogenaamd uit solidariteit, maar solidariteit kun je niet afdwingen, en bovendien worden er ondertussen allerlei andere, grote risico's genomen, bijvoorbeeld massatoerisme en festivals. De enige manier hoe techno-solutionisme zelfs maar in theorie zou kunnen werken, is als je afscheid neemt van humaniteit en van de rechtsstaat. In Arnhem hebben we gezien dat mensen simpelweg hun vuilniszakken op straat dumpten, omdat het de gemeente niet lukte om ze genoeg te manipuleren en bang te maken. En gelukkig hadden we in Arnhem nog een referendum-mogelijkheid. We moeten toe naar een heel andere benadering. Maar die vereist dat bestuurders zich na tientallen jaren onverschilligheid weer met burgers gaan engageren - niet alleen voor de bühne, maar echt. Dat vereist een nieuwe vorm van bewustzijn bij bestuurders. Misschien zijn er eerst een aantal rampen nodig voordat dat gebeurt. Of anders een heel nieuwe generatie bestuurders.” 

Media: 
Security.nl, 25 augustus 2021: Privacyactivist stapt in zaak over Arnhemse afvalpas niet naar Europees Hof 
De Gelderlander, 28 augustus 2021: Privacyvechter Michiel Jonker staakt strijd tegen Arnhemse afvalpas: ‘Er is geen rechtsstaat meer’.

"Arnhem heeft voorlopig een einde gemaakt aan de ‘afvalpassensoap’. De gemeente stond de afgelopen jaren meerdere keren voor de rechter vanwege het schenden van privacy met afvalpassen voor ondergrondse containers. De komende weken zijn alle duizend containers in Arnhem ‘van het slot’ gehaald en opengesteld voor iedereen.

Combinatie met adresgegevens

De afvalpas scannen om de container te openen is voor Arnhemmers momenteel niet meer nodig. De gemeente heeft de beslissing genomen na een langlopende discussie over privacy met bewoner Michiel Jonker, die met de steun van Privacy First een juridische strijd aan is gegaan over de afvalpas. De combinatie van stortgegevens en adresgegevens vindt Privacy First een schending van de privacy.

'Geen andere mogelijkheid'

De gemeente laat aan De Gelderlander weten dat het geen andere mogelijkheid zag om aan de discussie een einde te maken. ‘Hoewel wij tot op heden op geen enkele wijze gebruik maken van een koppeling van de afvalpas en de stortgegevens, vindt het college het niet langer gewenst om deze situatie te laten voortbestaan.’ De wethouder zegt dat de gemeente niet wil weten wanneer bewoners hun afval storten, al is dit via een koppeling in theorie wel te achterhalen. En dat is in strijd met de Wet Bescherming Persoonsgegevens. Om het risico op te veel afval in de containers klein te houden is de gemeente aan het zoeken naar alternatieve toegangssystemen die niet in strijd zijn met de wet.

Discussie over besluitvorming

Jonker ging in 2014 bezwaar tegen de invoering van de afvalpas en vroeg de rechter om het gemeentelijke besluit ongedaan te maken. De rechter gaf de gemeente gelijk. Jonker ging daarop in hoger beroep bij de Raad van State. Deze besloot dat de gemeente nooit een formeel besluit heeft genomen voor het verzamelen van persoonsgegevens. De gemeente Arnhem ging ondanks die uitspraak verder met de adresgebonden afvalpassen.

'AP had situatie niet mogen gedogen'

Er volgde daarna een handhavingsverzoek van Jonker bij de Autoriteit Persoonsgegevens. Die wees het verzoek op 20 april 2017 af, omdat de toezichthouder vindt dat er sprake is van een ‘bijzondere omstandigheid’, aangezien de gemeente eind maart 2017 heeft besloten tot invoering van DIFTAR (gedifferentieerde afvalheffing) per 1 januari 2018. Jonker legde de zaak opnieuw aan de rechter voor. Daaruit bleek dat de Autoriteit Persoonsgegevens de situatie niet had mogen gedogen. Naar verwachting neemt de Autoriteit eind augustus een nieuw besluit. Tot die tijd zijn de containers zonder afvalpas toegankelijk."

Bron: http://www.binnenlandsbestuur.nl/bestuur-en-organisatie/nieuws/arnhem-stelt-ondergrondse-containers-voorlopig.9568246.lynkx, 26 juli 2017.

Zie ook http://www.gelderlander.nl/arnhem-e-o/arnhemmer-kan-voorlopig-afval-weggooien-zonder-afvalpas~a4bd049f/,
http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2139430/Arnhem-haalt-slot-van-ondergrondse-afvalcontainer en
http://www.arnhem-direct.nl/berichten/voorlopig-einde-discussie-privacy-afvalpas-ondergrondse-containers-gaan-open/, 24 juli 2017.

Zie voor meer achtergrondinformatie https://www.privacyfirst.nl/aandachtsvelden/wetgeving/item/1081-gedoogbeleid-autoriteit-persoonsgegevens-rond-afvalpas-onder-vuur.html.

Rechter buigt zich over privacyschending gemeentelijke afvalpassen

Op vrijdag 7 juli as. om 12:00 uur behandelt de Rechtbank Gelderland een zaak die voor alle Nederlandse gemeenten precedentwerking heeft als het gaat om de plicht om de privacy van hun burgers te respecteren bij het inzamelen van huishoudelijk afval en andere publieke taken. Arnhemmer Michiel Jonker, die hierover eerder al een rechtszaak bij de Raad van State won, verzoekt de voorzieningenrechter om de Autoriteit Persoonsgegevens opdracht te geven om te stoppen met gedogen en nu zonder verder uitstel te gaan handhaven tegen een privacyschendend systeem van de gemeente Arnhem met adresgebonden afvalpassen. Dergelijke afvalpassen worden in steeds meer Nederlandse gemeenten ingevoerd.

De voorzieningenrechter van de Rechtbank Gelderland (Arnhem) zal zich buigen over de vraag of de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) mag weigeren om handhavend op te treden als een jarenlange, reeds geconstateerde privacyschending over ongeveer een jaar misschien wel, maar misschien ook niet eindigt. Een zaak met veel precedentwerking.

Drie jaar geleden voerde de gemeente Arnhem een registratiesysteem in waarmee persoonsgegevens van alle Arnhemse huishoudens die restafval in ondergrondse afvalcontainers deponeren, door middel van adresgebonden afvalpassen worden verwerkt. Arnhemmer Michiel Jonker maakte hiertegen bezwaar en diende bij de AP handhavingsverzoeken in. Hoewel de AP inmiddels zelf ook erkent dat er sprake is van een overtreding, weigert de AP echter nog steeds om als toezichthouder handhavend op te treden.

Met ingang van juli 2014 verwerkt de gemeente Arnhem persoonsgegevens van meer dan 150.000 Arnhemmers wanneer ze hun restafval (vuilniszakken) correct deponeren in de daartoe bestemde ondergrondse afvalcontainers. De containers kunnen alleen nog worden geopend door middel van adresgebonden afvalpassen. Op deze manier wordt geregistreerd WAAR (in welke container), WANNEER, HOEVEEL (aantal vuilniszakken) en door WIE (welk meerpersoons- of éénpersoonshuishouden) er restafval wordt gedeponeerd.

Jonker maakte daar meteen na het bekend worden van deze maatregel in juni 2014 bezwaar tegen en diende tevens een handhavingsverzoek in bij de AP (toen nog College Bescherming Persoonsgegevens geheten). Op 26 april 2016 gaf de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State Jonker gelijk dat het systeem zonder legaal besluit was ingevoerd. De gemeente negeerde deze uitspraak echter. Jonker hernieuwde vervolgens zijn handhavingsverzoek bij de AP.

Na aandringen van Jonker erkende de AP op 20 april 2017 dat de gemeente de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) overtreedt. Tegelijk kondigde de AP echter aan die overtreding te zullen blijven gedogen, omdat er volgens de toezichthouder sprake is van "concreet uitzicht op legalisering", in verband met een op 27 maart 2017 genomen principebesluit van de Arnhemse gemeenteraad om aan het college van B&W een voorwaardelijk mandaat te verlenen voor de invoering van een zogeheten Diftar-systeem vanaf 1 januari 2018.

Volgens de gemeente en de AP rechtvaardigt een Diftar-systeem (het heffen van een gedifferentieerd tarief naar rato van de hoeveelheid gedeponeerd afval) de verwerking van persoonsgegevens van burgers. Jonker bestrijdt dit, omdat er ook na invoering van Diftar geen noodzaak bestaat voor het verzamelen en bewaren van persoonsgegevens die op verschillende manieren kunnen worden gebruikt en misbruikt. Ook vindt Jonker dat het achteraf toekennen van een nieuwe doelstelling aan een bestaande overtreding, die overtreding niet kan rechtvaardigen. Bovendien zijn er goede alternatieven, bijvoorbeeld een anonieme, met saldo laadbare prepaid-afvalpas.

Volgens Jonker leidt het jarenlang voortbestaan en gedogen van een overtreding inmiddels tot een spoedeisend belang bij geloofwaardige handhaving. Dit mede omdat privacyschending een aantasting is van de persoonlijke integriteit van mensen. Hoe langer die duurt, hoe meer schade. Ook gaat dit ten koste van hun vrijheid. Jonker verzoekt de rechter dan ook om de AP opdracht te geven zonder verder uitstel een last onder dwangsom op te leggen aan de gemeente.

Privacy First steunt Jonker in deze zaak: Nederlandse gemeenten dienen hun burgers een privacyvriendelijk alternatief voor een persoonsgebonden afvalpas te bieden, bijvoorbeeld in de vorm van een anonieme afvalpas zonder extra kosten.

Zaakinformatie: Jonker vs. Autoriteit Persoonsgegevens, rechtbank Gelderland (locatie Arnhem) 7 juli 2017, 12.00u. Klik HIER voor een routebeschrijving. Zaaknummer: ARN 17 / 2340. Iedereen is welkom om de rechtszitting bij te wonen.

Update 7 juli 2017: de rechtszitting vanmiddag verliep relatief voorspoedig. Klik HIER voor de pleitnota van de heer Jonker (pdf). Een korte mondelinge uitspraak van de rechter staat vooralsnog gepland op donderdagmiddag 13 juli as., het schriftelijke vonnis volgt de dag daarna. Lees ook het artikel in De Gelderlander, 7 juli 2017: http://www.gelderlander.nl/arnhem-e-o/rechter-beslist-over-illegale-arnhemse-afvalpas~a7a05c80/.

Update 11 juli 2017: de invoering van Diftar in Arnhem wordt waarschijnlijk uitgesteld tot 1 januari 2019, zie http://www.arnhem-direct.nl/berichten/gemeenteraad-besluit-niet-tot-uitstel-invoering-diftar/. Zie bijvoorbeeld ook https://arnhem.groenlinks.nl/nieuws/raad-pakt-zelf-verantwoordelijkheid-voor-invoering-diftar-na-geharrewar-coalitie.

Update 13 juli 2017: De voorzieningenrechter van de Rechtbank Gelderland heeft Jonkers verzoek vandaag toegewezen en daarom het besluit van de AP geschorst. De rechter oordeelde dat er bij een (voortdurende) privacyschending sprake is van spoedeisendheid bij de handhaving, en dat er in het geval van de Arnhemse adresgebonden afvalpas geen concreet uitzicht bestaat op legalisatie. Gezien het feit dat de AP waarschijnlijk binnen vier weken, en uiterlijk 24 augustus a.s. zijn afwijzende besluit heroverweegt n.a.v. Jonkers bezwaar, achtte de rechter het niet opportuun om de AP te verplichten nu al een last onder dwangsom op te leggen. De rechter sprak wel de verwachting uit dat de AP zal gaan handhaven. Voor de tekst van de rechterlijke uitspraak, zie ECLI:NL:RBGEL:2017:3665.
Zie ook de volgende berichtgeving in de media:
http://www.arnhem-direct.nl/berichten/arnhemse-afvalpas-opnieuw-onder-vuur/
http://www.telegraaf.nl/binnenland/28634796/__Arnhemse_afvalpas_onder_vuur__.html
http://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/nieuws/arnhemse-afvalpas-houdt-illegaal-gegevens-bij.9567672.lynkx
http://www.gelderlander.nl/arnhem/rechter-autoriteit-had-moeten-optreden-tegen-afvalpas-arnhem~ac57f1b6/
http://www.nu.nl/alphen-aan-den-rijn/4841094/alphen-wellicht-in-overtreding-met-gebruik-afvalpas.html
https://radar.avrotros.nl/nieuws/detail/rechter-verwijst-arnhemse-afvalpas-voorlopig-naar-de-prullenbak/
https://www.privacybarometer.nl/nieuws/3909/Rechter_geeft_Autoriteit_Persoonsgegevens_er_van_langs.

Update 24 juli 2017: vandaag heeft de gemeente Arnhem besloten om alle ondergrondse afvalcontainers 'open' te zetten. Om afval te storten hebben Arnhemmers voorlopig dus geen afvalpas meer nodig. Zie de berichtgeving in De Gelderlander, bij Omroep Gelderland en Arnhem Direct. Privacy First hoopt dat andere gemeenten in een vergelijkbare situatie als Arnhem dit voorbeeld zullen volgen en het gebruik van privacyschendende afvalpassen zullen afschaffen.

Privacy First vecht kentekenparkeren aan bij rechtbank Amsterdam 

Kentekenparkeren zonder contante betaling is dubbele privacyschending 

Begin dit jaar oordeelde de Hoge Raad dat de Belastingdienst jarenlang op onrechtmatige wijze de locatiedata van alle automobilisten in Nederland heeft verzameld. De Belastingdienst deed dit middels een groot netwerk van ANPR-camera’s (nummerplaatregistratie) langs de Nederlandse snelwegen. Volgens de Hoge Raad bestond hiervoor echter geen wettelijke basis. Daarmee vormde deze praktijk van de Belastingdienst een massale privacyschending.

Ook op lokaal niveau wordt het reisgedrag van automobilisten al jarenlang op onrechtmatige wijze geregistreerd: middels kentekenparkeren heeft de gemeentelijke belastingdienst volledig zicht op wie waar en wanneer parkeert. Maar ook hier ontbreekt een specifieke wettelijke basis zoals door de Nederlandse Grondwet en art. 8 EVRM (het recht op privacy) worden vereist. Voor verplicht kentekenparkeren bestaat bovendien geen enkele maatschappelijke noodzaak. Verder ontbreekt bij kentekenparkeren de mogelijkheid om contant of anderszins anoniem te kunnen betalen. Daarmee vormt kentekenparkeren een meervoudige privacyschending.

Invoering kenteken niet verplicht

Begin 2015 won Privacy First haar eerste rechtszaak tegen kentekenparkeren: sindsdien zijn automobilisten niet meer verplicht om bij het parkeren hun kenteken in te voeren. Begin 2016 werd dit oordeel bevestigd door de Hoge Raad. Wie geen kenteken invoert, ontvangt echter nog steeds een parkeerboete die pas na bezwaar (met betalingsbewijs) wordt vernietigd. “Zo wordt je als goedwillende burger dus nog steeds gestraft als je anoniem wilt kunnen parkeren. Het is Kafka”, aldus Privacy First voorzitter Bas Filippini. “De Hoge Raad is duidelijk: verplichte invoering van kentekens mag niet. Kentekenparkeren dient dus te worden afgeschaft”, aldus onze advocaat Benito Boer. Daartoe diende onlangs een kort geding van Privacy First om anoniem parkeren mogelijk te maken zónder invoering van het kenteken en mét anonieme betaalmogelijkheid. Het Hof Amsterdam verklaarde deze zaak echter niet-ontvankelijk wegens de complexiteit ervan. Daarmee stuurde het Hof aan op een nieuwe bodemprocedure waarin alle openstaande rechtsvragen alsnog behandeld kunnen worden. Een dergelijke procedure zal aanstaande donderdag plaatsvinden bij de rechtbank Amsterdam. Naast de vraag of kentekenparkeren rechtmatig is, zal in deze zaak met name het gebrek aan contante of anonieme betalingsmogelijkheden centraal staan. In april 2016 organiseerde Privacy First een publieksdebat over deze thematiek.   

Rechtszitting bij rechtbank Amsterdam

Privacy First nodigt u hierbij van harte uit om bij de openbare rechtszitting aanwezig te zijn. Deze zal plaatsvinden op donderdagochtend 29 juni as. om 9.00u bij de rechtbank Amsterdam: zaak L.T.C. Filippini vs. gemeente Amsterdam, zaaknr. AMS 16/1758 PARKBL. Adres: Fred. Roeskestraat 73, gebouw G (Parnas). NB: dit is de nieuwe tijdelijke locatie van de rechtbank. Klik HIER voor een routebeschrijving.

Wilt u ons graag steunen bij het voeren van deze rechtszaak? Maak dan een donatie aan Privacy First over o.v.v. “privacyparkeren” t.n.v. Stichting Privacy First te Amsterdam, IBAN: NL95ABNA0495527521.

Update 29 juni 2017: de rechtszitting vanochtend was relatief lang en grondig. De uitspraak van de rechtbank staat vooralsnog gepland op 10 augustus as.

Update 30 juni 2017: naar aanleiding van de rechtszaak verscheen vandaag een lezenswaardig artikel op de website van Trouw.

Update 10 augustus 2017: het vonnis van de rechtbank is 6 weken uitgesteld.

Update 21 september 2017: het vonnis van de rechtbank is opnieuw 6 weken uitgesteld.

Update 27 oktober 2017: de rechtbank heeft de zaak helaas afgewezen. Lees HIER het commentaar van Privacy First voorzitter Bas Filippini. Privacy First gaat nu in hoger beroep bij het Hof Amsterdam.

Update 11 februari 2019: ook het Hof Amsterdam heeft de zaak helaas afgewezen. Lees HIER ons commentaar. Privacy First bezint zich op juridische vervolgstappen.

Vandaag heeft het Gerechtshof Amsterdam uitspraak gedaan in een kort geding (spoedappèl) van Privacy First voorzitter Bas Filippini tegen kentekenparkeren. Filippini acht verplichte invoering van een kenteken bij parkeren onrechtmatig wegens strijd met het recht op privacy. Tevens werd in deze zaak het gebrek aan contante of anonieme betaalmogelijkheid bij parkeren aangevochten. Op beide rechtsvragen weigert het Hof Amsterdam echter in te gaan.

Hof acht zaak tegen kentekenparkeren te fundamenteel voor kort geding

Het Hof Amsterdam acht onze zaak blijkbaar te fundamenteel en te belangrijk om in kort geding te behandelen. Daarmee stuurt het Hof in feite aan op een bodemprocedure bij de rechtbank Amsterdam. In de optiek van het Hof Amsterdam leent onze zaak zich niet goed voor een kort geding wegens een verondersteld gebrek aan spoedeisend belang en de complexiteit van de zaak. "De privacywetgeving roept vele vragen op en die zijn in het kader van een spoedprocedure niet direct te beantwoorden", aldus het Hof. Van grote spoedeisendheid is echter onmiskenbaar sprake, aangezien menige parkeerder die anoniem wenst te kunnen parkeren (zowel in Amsterdam als in talloze andere gemeenten) onterecht wordt gestraft met een parkeerboete. Dankzij een eerder oordeel van de Hoge Raad dienen dergelijke boetes weliswaar te worden vernietigd, maar intussen is het parkeersysteem als zodanig nog steeds van kracht. Van complexe rechtsvragen is in de optiek van Privacy First geen sprake. Bovendien kan een slepende bodemprocedure vele jaren duren; het meeste kwaad is dan allang geschied.

Geen inhoudelijk oordeel over kentekenparkeren

In het arrest heeft het Hof Amsterdam vandaag geen inhoudelijk oordeel over kentekenparkeren gegeven. In tegenstelling tot berichtgeving vanochtend door enkele media (zonder voorafgaande hoor en wederhoor) heeft het Hof het systeem van kentekenparkeren vandaag dan ook niet rechtmatig geacht. Zou het Hof onze stellingen niet serieus hebben genomen, dan zou het Hof de zaak meteen hebben afgewezen. Dat is echter niet gebeurd. Het Hof acht de zaak dus dermate serieus (en potentieel verstrekkend) dat men een kritisch inhoudelijk oordeel graag overlaat aan de rechtbank Amsterdam, later eventueel opnieuw gevolgd door hoger beroep bij ditzelfde Hof. De zaak zal dan opnieuw in alle breedte en diepte kunnen worden behandeld. Privacy First verwacht een dergelijke nieuwe procedure spoedig aanhangig te zullen maken.

Privacy First overweegt rechtstreeks beroep in Straatsburg

Naast het feit dat het Hof Amsterdam aanstuurt op een bodemprocedure bij de rechtbank, snijdt het Hof de weg naar de Hoge Raad vandaag af. Op basis van de huidige, niet-inhoudelijke uitspraak van het Hof kan immers geen effectieve cassatie bij de Hoge Raad worden ingesteld. Privacy First overweegt hierover een rechtstreekse klacht in te dienen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg wegens schending van het recht op privacy (art. 8 EVRM) in combinatie met het recht op een effectief rechtsmiddel (art. 6 en 13 EVRM).

Huidige stand van zaken

Met het huidige oordeel van het Hof Amsterdam blijft de actuele stand van zaken intact: parkeerders mogen niet worden verplicht om bij het parkeren hun kenteken in te voeren. Dit is en blijft immers het oordeel van de Hoge Raad. Onder druk van het recente hoger beroep van Privacy First heeft de gemeente Amsterdam begin dit jaar reeds de teksten op alle parkeerautomaten gewijzigd van “verplichte” naar “gewenste” invoering van kentekens. Privacy First blijft echter aansturen op algehele afschaffing van (verplicht) kentekenparkeren en controle van een anoniem parkeerkaartje achter de voorruit, zoals dat bijvoorbeeld al staande praktijk is in de gemeente Utrecht. Een ander privacyvriendelijk alternatief is nummervakparkeren, zoals dat op talloze plekken in het buitenland plaatsvindt.

Nieuwe zaak over recht op contante, anonieme betaling

Voor privacyvriendelijk parkeren is echter méér nodig: betaling voor een parkeerplek dient contant of anderszins anoniem te kunnen plaatsvinden. Een nieuwe rechtszaak (bestuursrechtelijke bodemprocedure) van onze voorzitter over deze kwestie staat inmiddels gepland op 29 juni as. bij de rechtbank Amsterdam. In deze zaak zal het recht op contante en anonieme betaling centraal staan. Een deel van de rechtsvragen die het Hof Amsterdam vandaag heeft laten liggen, zal dan alsnog door de rechtbank worden behandeld.

Lees HIER de volledige uitspraak van het Hof Amsterdam.

Autoriteit Persoonsgegevens erkent massale privacyschending, maar weigert in te grijpen 

Na een jarenlange juridische strijd heeft de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) recentelijk besloten om niet handhavend op te treden tegen de afvalpas van de gemeente Arnhem, terwijl diezelfde AP tegelijkertijd heeft erkend dat het actuele gebruik van deze afvalpas volledig in strijd is met de Wet bescherming persoonsgegevens. Naast Arnhem dreigt de afvalpas ook in talloze andere Nederlandse gemeenten te worden ingevoerd. De Arnhemse burger (de heer Michiel Jonker) die deze zaak de laatste jaren aanhangig maakte bij zowel de AP als bij de Raad van State, is hierdoor gedwongen om deze kwestie nu opnieuw aan de rechter voor te leggen ter beëindiging van deze flagrante privacyschending.

Afwijzing handhavingsverzoek wegens "bijzondere omstandigheid"

Nog voordat de gemeente Arnhem bijna drie jaar geleden een systeem van adresgebonden afvalpassen invoerde, werd de Autoriteit Persoonsgegevens er door de heer Jonker op attent gemaakt dat hiermee de privacy van alle Arnhemmers werd geschonden, in strijd met de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp).

De AP deed als toezichthouder en handhaver vervolgens twee jaar lang niets, terwijl Jonker juridische procedures voerde tot aan de Raad van State, die hem op 26 april 2016 in het gelijk stelde. Omdat de gemeente Arnhem vervolgens weigerde om gevolg te geven aan de uitspraak van de hoogste bestuursrechter, diende Jonker op 31 mei 2016 (opnieuw) een handhavingsverzoek in bij de AP.

Op 20 april jl. heeft de AP dit handhavingsverzoek afgewezen. Weliswaar constateerde de AP dat de gemeente al drie jaar lang in overtreding is, maar omdat de gemeente eind maart 2017 heeft besloten tot de invoering van DIFTAR (gedifferentieerde afvalheffing) per 1 januari 2018, ziet de AP dat als een "bijzondere omstandigheid" waardoor er alsnog kan worden afgezien van handhaving.

Gemeentelijk "bedrijfsmodel"

Per 1 juli 2014 installeerde de gemeente Arnhem op elke ondergrondse container voor restafval een scannersysteem, waardoor deze containers alleen nog geopend kunnen worden met een elektronisch pasje, gekoppeld aan de adresgegevens van de pashouder. De aldus verzamelde persoonsgegevens worden verwerkt in een centraal datasysteem van de gemeente (WIE biedt WAAR en WANNEER restafval aan). Volgens de gemeente is dat "nodig". Jonker bestrijdt dit. Hij wijst erop dat de noodzaak niet is aangetoond en dat er ook andere, privacyvriendelijke systemen mogelijk zijn, bijvoorbeeld met anonieme pasjes zonder uniek nummer.

In haar besluit tot afwijzing van Jonkers handhavingsverzoek bevestigt de AP dat de gemeente sinds juli 2014 zonder noodzaak persoonsgegevens over al haar inwoners heeft verzameld. Maar omdat die noodzaak er volgens de AP wel zal zijn vanaf 1 januari 2018, wanneer Arnhem het DIFTAR-systeem (gedifferentieerd afvaltarief) invoert, bestaat er nu volgens de AP "concreet uitzicht op legalisatie".

De door Jonker aangevoerde alternatieven worden door de AP verworpen omdat ze niet in overeenstemming zouden zijn met het "bedrijfsmodel" waarvoor de gemeente heeft gekozen. Ook voert de AP aan dat de verwerking van de persoonsgegevens "past" bij de publieke taakvervulling van de gemeente. De AP negeert daarmee het wettelijke criterium dat de verwerking van persoonsgegevens niet alleen moet passen bij, maar ook noodzakelijk moet zijn voor de uitvoering van een publieke taak.

Autoriteit Persoonsgegevens faciliteert privacyschending

Jonker: "Ook voor DIFTAR is verwerking van persoonsgegevens niet nodig. De AP stelt zich hier niet op als handhaver, maar als advocaat van de overtreder. Door de bescherming van een grondrecht ondergeschikt te maken aan de "bedrijfsmodellen" die organisaties kiezen, geeft de AP een vrijbrief aan zowel overheden als particuliere bedrijven om de wet op dit punt uit te schakelen. Op deze manier kan een overheid eerst illegaal persoonsgegevens verwerken, waarbij dan een nieuw "bedrijfsmodel" wordt ingevoerd, en vervolgens claimen dat het respecteren van de wettelijke eisen in strijd zou zijn met dit nieuwe "bedrijfsmodel". Dan blijft er van de rechtsstaat natuurlijk weinig over. Het is een voorbeeld van doorgeschoten neoliberalisme", aldus Jonker.

Jonker geeft aan bij de rechtbank in beroep te gaan tegen de afwijzing. "Ik zal aan de AP vragen of die instemt met een rechtstreeks beroep bij de rechter. Want tussen mij en de AP zijn er de afgelopen drie jaar wel voldoende argumenten gewisseld. Verdere vertraging is niet wenselijk."

Stichting Privacy First steunt de heer Jonker in deze zaak. Verzoeken om interviews met Jonker kunnen via Privacy First worden ingediend.

Update 2 mei 2017: zie ook https://www.security.nl/posting/513015/Toezichthouder+treedt+toch+niet+op+tegen+afvalpasjes+Arnhem
http://www.arnhem-direct.nl/berichten/autoriteit-persoonsgegevens-treedt-niet-op-tegen-afvalpas-gemeente-arnhem/
http://www.binnenlandsbestuur.nl/digitaal/nieuws/juridische-strijd-om-arnhemse-afvalpas-krijgt.9563035.lynkx 

Update 3 mei 2017: inmiddels heeft de AP e.e.a. gepubliceerd, zie https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/nieuws/ap-gemeente-arnhem-past-afvalsysteem-aan . Klik HIER voor het volledige AP-besluit (pdf).

Zie ook https://www.security.nl/posting/513266/AP%3A+Arnhem+schendt+privacywetgeving+met+huidig+afvalsysteem
https://www.computable.nl/artikel/nieuws/overheid/6013869/250449/arnhemse-afvalpas-in-strijd-met-privacyregels.html 

Zeer lezenswaardig artikel over DIFTAR in De Gelderlander: http://www.gelderlander.nl/arnhem/arnhem-haalt-je-privacy-uit-de-vuilnisbak~aec9ffa1/

Reactie gemeente Arnhem: https://www.arnhem.nl/actueel/alle_nieuwsberichten:R-hsF1b7T5SC7K5T8o4zOA/Reactie_gemeente_Arnhem_na_uitspraak_Autoriteit_Persoonsgegevens_over_afvalpas

Treffend commentaar op DIFTAR: https://maartenswebblog.wordpress.com/2017/03/04/diftar-het-nieuwe-systeem-van-afvalinzameling-in-arnhem/

Wordt vervolgd...