Toon items op tag: Cameratoezicht

Eind deze zomer organiseren onze collega's van Bits of Freedom opnieuw de jaarlijkse Big Brother Awards. Hieronder onze nominaties voor de grootste Nederlandse privacyschendingen van het afgelopen jaar:

1. ANPR-plannen van minister Opstelten
   Als het aan minister Opstelten ligt worden de reisbewegingen van iedere automobilist in Nederland voortaan middels automatische nummerplaatherkenning (ANPR) 4 weken opgeslagen in een politiedatabank voor opsporing en vervolging van strafbare feiten. In de ogen van Opstelten is iedere automobilist dus een potentiële crimineel. Privacy First acht dit voorstel volstrekt disproportioneel en daarom in strijd met het recht op privacy zoals dat voor iedere burger geldt onder art. 8 EVRM. Mocht het plan van Opstelten door het Nederlandse parlement tot wet verheven worden, dan zal Privacy First de Nederlandse Staat direct voor de rechter dagen wegens onrechtmatige wetgeving in strijd met het recht op privacy; zie http://www.privacyfirst.nl/aandachtsvelden/cameratoezicht/item/615-iedere-automobilist-wordt-potentiele-verdachte.html.
2. Hackvoorstel van minister Opstelten
   Een tweede onzalig plan van minister Opstelten is om de politie de bevoegdheid te geven om computers van burgers te kunnen hacken en burgers te kunnen verplichten om versleutelde bestanden voor de politie te ontsleutelen. Ook dit plan acht Privacy First volstrekt in strijd met het recht op privacy, want niet noodzakelijk en disproportioneel. Daarnaast is het voorstel in strijd met het verbod van zelfincriminatie (nemo tenetur). Het voorstel legt de basis voor toekomstig machtsmisbruik en vormt in de optiek van Privacy First een typische bouwsteen voor een politiestaat i.p.v. een democratische rechtsstaat. Zie voor onze voornaamste bezwaren http://www.privacyfirst.nl/aandachtsvelden/wetgeving/item/659-bezwaren-van-privacy-first-tegen-de-hack-plannen-van-opstelten.html.
3. Kentekenparkeren
   In steeds meer steden (waaronder Amsterdam) geldt sinds kort verplicht kentekenparkeren. Privacy First maakt zich sterk voor het klassieke recht van burgers om vrij en anoniem te kunnen reizen in eigen land. Daaronder valt ook het recht om anoniem te kunnen parkeren. Door kentekenparkeren wordt dit recht met voeten getreden. Bovendien leidt het tot function creep (doelverschuiving) in strijd met het recht op privacy, waaronder het reeds gebleken misbruik van de parkeergegevens van leaserijders door de Belastingdienst; zie http://www.nrc.nl/nieuws/2013/07/29/privacywaakhond-het-servicehuis-parkeren-overtreedt-de-wet/.
4. Trajectcontroles
   Door snelheidsmetingen middels trajectcontroles worden de reisbewegingen van automobilisten op snelwegen continu geregistreerd. Dit vormt een massale inbreuk op het recht op privacy. Voor een dergelijke inbreuk is een specifieke, met waarborgen tegen misbruik omgeven wettelijke grondslag verplicht. Voor trajectcontroles bestaat een dergelijke wettelijke grondslag echter niet. Daarmee vormen trajectcontroles een collectieve schending van het recht op privacy. Bovendien bestaat ook hier het gevaar van function creep (doelverschuiving); dit blijkt reeds uit de huidige plannen van minister Opstelten om alle trajectcontrolecamera’s boven snelwegen binnenkort ook te gaan inzetten voor automatische nummerplaatherkenning (ANPR) ter opsporing en vervolging van een breed scala aan strafbare feiten, de inning van openstaande boetes, belastingschulden etc.
   
5. Drones
   Naast vaste camera’s in woonwijken, winkels, stations, boven snelwegen etc. worden burgers in toenemende mate – en vrijwel ongemerkt – bespied door vliegende camera’s: zogeheten drones. Dit gebeurt zowel door de overheid (met name de politie) als door private partijen, vooralsnog echter zonder afdoende wettelijke regulering. De privacyrisico’s en kansen op ongelukken zijn hierdoor enorm. Privacy First pleit dan ook voor een moratorium (opschorting) op het gebruik van drones totdat er sprake is van degelijke nationale regelgeving. Tevens zouden drones door de overheid slechts in uitzonderlijke gevallen mogen worden ingezet, bijvoorbeeld bij rampenbestrijding of ter opsporing van verdachten van zeer ernstige misdrijven, en slechts indien er geen ander toereikend middel bestaat. Voor private partijen dient een vergunningenstelsel te worden ingevoerd met strikt toezicht en handhaving terzake. Tevens dient iedere drone te worden voorzien van een publiekelijk kenbare transponder.
   
6. Taser-wapens politie
   In september 2012 werd bekend dat minister Opstelten het hele Nederlandse politiekorps met Taser-wapens (stroomstootwapens) wil gaan uitrusten. In de optiek van Privacy First kan het gebruik van Taser-wapens gemakkelijk leiden tot schending van het internationale verbod op foltering (marteling van overheidswege) en het daaraan verwante recht op lichamelijke integriteit (dit laatste recht is onderdeel van het recht op privacy). Taser-wapens verlagen immers de geweldsdrempel en laten nauwelijks uiterlijke sporen achter. Tegelijkertijd kunnen Taser-wapens ernstige fysieke en mentale schade veroorzaken. In combinatie met het huidige gebrek aan wapentraining bij de Nederlandse politie levert dit ernstige risico’s op voor de Nederlandse bevolking. In mei 2013 diende de Nederlandse regering zich over de plannen van Opstelten te verantwoorden bij het VN-Comité tegen Foltering in Genève; zie http://www.privacyfirst.nl/aandachtsvelden/wetgeving/item/650-nederlandse-taser-wapens-op-vn-agenda.html. Desondanks lijken de intenties van Opstelten vooralsnog ongewijzigd…
7. EPD
   In april 2011 werd de invoering van een landelijk Elektronisch Patiëntendossier (EPD) wegens privacybezwaren en veiligheidsrisico’s unaniem verworpen door de Eerste Kamer. Sindsdien wordt via private weg echter alsnog toegewerkt naar nationale invoering van vrijwel precies ditzelfde EPD, met regionale uitwisseling van medische gegevens via een Landelijk Schakelpunt (LSP). Dit leidt per definitie tot function creep by design i.p.v. privacy by design. De digitale 'regionale schotten' in en rond het LSP zullen immers eenvoudig kunnen worden omzeild of verwijderd. Het hele systeem kan daardoor op elk toekomstig moment weer zijn oude, centrale vorm aannemen met alle privacy- en veiligheidsrisico's van dien. Daarnaast is in de huidige opzet sprake van generieke i.p.v. specifieke toestemming van patiënten om hun medische gegevens te delen met zorgverleners (en toekomstige derde partijen). Dit vormt een acute bedreiging voor zowel de medische privacy als het medisch beroepsgeheim.

"Het verbod op fotograferen vanuit de lucht vervalt morgen. En daarmee krijgt iedereen een vrijbrief om vanaf hoogtes mensen op de kiek te zetten. Privacywaakhonden schreeuwen moord en brand. Waar zijn we eigenlijk nog veilig voor het oog van anderen?

Welcome to the jungle
In het Amerikaanse Virginia zijn ze het zat. Daar is een verbod afgekondigd op onbemande vliegtuigjes en helikopters, zogenoemde drones. Slechts in uitzonderlijke gevallen mag daar door de politie nog mee worden gevlogen. In ons land pakken we dat heel anders aan. „Wij hadden toch echt verwacht dat men ook in Nederland de boel zou gaan reguleren. Maar wat ze nu doen is exact het omgekeerde. Door het fotograferen vanuit de lucht toe te staan wordt een puinhoop gecreëerd.” Vincent Böhre is jurist van de stichting Privacy First en ziet de bui al hangen. „Welcome to the jungle”, is de boodschap die nu wordt meegegeven. „En veel plezier ermee. Heel vreemd wat er gebeurt. Let op, het moet eerst een enorme chaos worden en dan gaan ze waarschijnlijk alsnog regels instellen."

Referendum
Privacy First zou dat graag anders zien. „Het gebruik van drones moet geschorst worden, een moratorium. Dan moet er een referendum komen en dient er eens gekeken te worden onder welke voorwaarden ze wel of niet toegestaan gaan worden. Wat denk je dat er gaat gebeuren nu? Naast de ongelukken die de vliegtuigjes veroorzaken door op hoofden neer te storten, gaan we heel veel privacyongelukken krijgen. Mensen die in hun tuin worden gefotografeerd, bedrijfsspionage, noem maar op.”

Spionage
Het besluit om luchtfotografie zonder vergunning te verbieden stamt uit 1959. Het was vooral bedoeld om spionage tegen te gaan. Nu Google Earth toch al de hele wereld vanuit de ruimte op internet zet, is besloten de vergunningplicht te schrappen. „Wat een onzinargument”, zegt Böhre. „Als Google in de sloot springt, moeten wij dan ook allemaal?”
(...)

Smartphones
Veilig zijn we eigenlijk nergens meer. Zeker als foto’s voor eigen (seksuele) doeleinden worden gebruikt, is er niks meer tegen te doen. Jongeren maken zelfs vliegende livestreams die ze direct doorseinen naar computers of smartphones van vrienden. Het kan allemaal. „Uiteraard moet de luchtfotograaf zich aan privacyregels houden”, zegt jurist en privacydeskundige Arnoud Engelfriet. „Maar het is alleen het publiceren dat kan leiden tot problemen. Context en nieuwswaarde bepalen daarbij of het recht om te publiceren zwaarder weegt dan de privacy.” Toestemming of bezwaar van de geportretteerde is dus niet doorslaggevend. „Stel, iemand ziet een overval gebeuren. Dan mag diegene de overvaller fotograferen, hoe vaak die ook roept dat niet te willen. Fotografeert iemand met een telelens of drone een zoenend stelletje in de bosjes, dan mag dat niet worden gepubliceerd; het privacybelang is dan te groot, ook al staan die bosjes aan de openbare weg. Bij privéterrein weegt de privacy zwaarder, hoewel het ook daar niet absoluut is. Het nieuwsbelang bij publicatie moet dan wel een stuk groter zijn, want op privéterrein waant men zich normaal onbespied”, aldus Engelfriet.

Grenzen van de wet
„In principe is het nu toegestaan om vanuit een helikopter te fotografen, ook op iemands privéterrein. Dat wil dus alleen niet zeggen dat publicatie altijd is toegestaan. Of de foto nu vanuit een auto of vanuit een vliegtuig is genomen. Dat was vroeger onder het Besluit Luchtfotografie al net zo.” Engelfriet verwacht wel dat vanaf morgen de grenzen van de wet zullen worden opgezocht. „Het zit er dik in dat we nu veel meer van zulke privacygevoelige luchtfoto’s gaan krijgen, bijvoorbeeld van hobbyisten met drones. Er zullen daarmee ook de nodige rechtszaken komen over wat er nu mag met publiceren en wat niet.”

Rechtszaak
Privacy First denkt ook aan een rechtszaak. Tegen de Staat. „Het is nog niet concreet, maar we overwegen dat wel.” Jurist Böhre erkent dat er met drones ook goede dingen gedaan kunnen worden. „Er moet een verbod komen, met de aantekening dat de politie er mee kan vliegen bij rampen of als er een misdrijf mee opgelost kan worden. Dat is veel beter dan deze ongereguleerde inzet van vliegtuigjes. Dat wordt het Wilde Westen. Er bestaat zelfs technologie waarmee je door muren heen kunt kijken. Die zal nog niet zo snel in particuliere handen komen, maar je weet maar nooit.”"

Bron: Spits, 31 mei 2013, pp. 2-3. Lees HIER het volledige artikel bij Spits Nieuws online.

Deze week bleek uit de beantwoording van Kamervragen over de heimelijke inzet van drones door de Nederlandse politie dat een specifieke wettelijke grondslag hiervoor ontbreekt. Minister Opstelten baseert de huidige inzet van drones voor opsporing op de algemene politietaak in artikel 3 van de Politiewet. Dit vage, summiere artikel is echter nooit voor dit doel geschreven. Artikel 8 lid 2 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) vereist daarentegen dat iedere privacy-inbreuk van overheidswege expliciet, voldoende toegankelijk en voorzienbaar, met waarborgen tegen misbruik (waaronder privacyschending en function creep) is vastgelegd in nationale wetgeving. Een specifieke wettelijke basis voor de inzet van drones bestaat echter niet, laat staan dat een dergelijke wettelijke basis voldoende toegankelijk, voorzienbaar en met privacywaarborgen omkleed zou zijn voor Nederlandse burgers. De inbreuk op de privacy door de huidige inzet van drones vormt daarmee een schending van art. 8 EVRM en is derhalve onrechtmatig.

Zonder specifieke wettelijke basis conform art. 8 lid 2 EVRM vormt iedere politie-drone een ondeugdelijk opsporingsmiddel dat niet mag worden ingezet. Deze inzet dient dan ook per direct te worden gestaakt. In individuele strafzaken is het aan de rechter om informatie die met politie-drones is vergaard als onrechtmatig bewijs buiten het strafproces te laten.

Privacy First doet hierbij een dringend beroep op de Tweede Kamer om een moratorium op de verdere inzet van drones in te stellen. Een dergelijk moratorium kan pas worden opgeheven nadat een breed democratisch debat heeft plaatsgevonden en de eventuele inzet van drones op behoorlijke wijze zal zijn gereguleerd. Bij politiek gedogen van de huidige situatie behoudt Privacy First zich het recht voor om een dergelijk moratorium bij de rechter af te dwingen.

Naar aanleiding van een grootschalig onderzoek van Sargasso over cameratoezicht in Nederland werd Vincent Böhre van Privacy First vanavond om een reactie gevraagd in het programma Dichtbij Nederland (NTR, Radio 5). Beluister hieronder het hele fragment:

"Die niederländische Polizei hat seit 2009 in 132 Fällen Drohnen eingesetzt, um unterschiedliche Straftaten zu klären oder Lagebilder zu erstellen. Die Verfolgung von Fluchtautos mit Kameras und das Aufspüren von Cannabis-Plantagen mit Wärmekameras bildeten dabei die Mehrzahl der Einsätze. Dies geht aus Angaben des niederländischen Infrastruktur- und Innenministeriums hervor, das allerdings Details zu den Drohnen-Einsätzen verweigerte. Das findet der anfragende Abgeordnete Gerard Schouw von der Partei D66 untragbar: Der Drohneneinsatz müsse öffentlich kontrollierbar sein und eine rechtliche Grundlage haben.

Gegenüber dem niederländischen Programm von RTL erklärte Schouw, dass ohne genaue Auskünfte und Kontrollmöglichkeiten der Einsatz von Drohnen in einer Grauzone stattfinde. "Aus welcher Entfernung werden da unschuldige Bürger gefilmt? Niemand hat eine Ahnung, was da passiert."

Unterstützung erhielt Schouw von der niederländischen Datenschutzorganisation Privacy First. Deren Anwalt Vincent Böhre erklärte, dass die Kameraüberwachung mit Drohnen eine Überwachungstechnik ist, die nach dem niederländischen Recht nicht erlaubt sei.

Ähnlich äußerte sich der Jurist Leon Wecke von der Universität Radboud. "Wir werden überall von Kameras verfolgt. Nun sind es auch noch Drohnen, denen wir uns nicht bewusst sind." Dies sei eine Verletzung der Privatsphäre, erklärte Wecke gegenüber dem Internet-Nachrichten Nu.nl. Drohnen bedürften daher einer eigenständigen gesetzlichen Regelung, betonte Wecke. Zu den Drohneneinsätzen soll es in Arnhem, Amsterdam, Almere und Rotterdam gekommen sein. Wegen fortlaufender technischer Probleme soll die Amsterdamer Polizei ihre Drohnen inzwischen außer Dienst gestellt haben.

In Deutschland hatten zuletzt die Grünen auf einer Fachtagung über den Einsatz von Drohnen diskutiert und dabei über Polizeidrohnen ebenso wie über Militärdrohnen gesprochen. Die Videos dieser Tagung sind mittlerweile online verfügbar."

Bron: Heise Online, 23 maart 2013.

"Je hebt ze vast nog nooit zien vliegen, maar misschien hebben ze jou wel gezien: kleine vliegtuigjes met camera's. De politie gebruikt die drones steeds vaker om de boel in de gaten te houden, werd deze week bekend. Niet iedereen is daar blij mee.

Met een op afstand bestuurbaar vliegtuigje waar een camera aan hangt, kun je veel zien vanuit de lucht. Handig voor de politie. Zo kunnen ze bijvoorbeeld boeven die op de vlucht slaan achtervolgen. Agenten sturen daarom steeds vaker zo'n vliegtuigje de lucht in. De laatste jaren gebeurde dat tientallen keren. Hoe vaak precies, is niet bekend. En het is ook niet duidelijk wanneer de politie zo'n vliegtuigje mag inzetten en wat ze met de camerabeelden doen. Sommige mensen maken zich daar zorgen over. 'Je mag niet zomaar bespioneerd worden, want iedereen heeft recht op privacy', zegt Vincent Böhre, van stichting Privacy First. 'De camera's die op zulke vliegtuigjes zitten, zijn heel erg goed. Je kunt er hoog vanuit de lucht iemand echt mee in de gaten houden. Ik vind dat de politie dat niet zomaar mag doen.' Een paar leden van de Tweede Kamer vragen zich ook af of het gebruik van de bespiedvliegtuigjes wel goed geregeld is. Zij hebben minister Opstelten, die gaat over de politie, daar vragen over gesteld. Bovendien willen ze weten of de drones wel veilig zijn. Al vijf keer waren er problemen bij het landen. Straks krijgt iemand zo'n ding op zijn hoofd! Gelukkig is dat nog nooit gebeurd. Maar toch: meer vliegtuigjes in de lucht, betekent ook meer kans op ongelukken. Ook daarvoor moeten dus goede regels komen, vinden de bezorgde politici."

Bron: Kidsweek (kinderkrant), week 12 - 2013, voorpagina.

"Minister van Veiligheid en Justitie Ivo Opstelten (VVD) is bereid met privacyorganisaties te gaan praten over het bewaren van kentekengegevens. Die toezegging deed hij woensdag in het debat over zijn plan om alle nummerborden die door camera's worden vastgelegd vier weken op te slaan. Kamerfracties zijn bezorgd over het privacyaspect van de maatregel.

Opstelten gaat de komende weken om tafel met Bits of Freedom en Privacy First. Met name D66-Kamerlid Gerard Schouw en SP-Kamerlid Sharon Gesthuizen uitten woensdag hun zorgen over de schending van privacy van burgers. "We moeten niet alle automobilisten 24 uur per dag als verdachten gaan beschouwen", zei Schouw. "Je wordt in de gaten gehouden", waarschuwde Gesthuizen.

Coalitiepartijen VVD en PvdA en ook het CDA steunen het plan, al begrijpen zij ook de bedenkingen van D66 en de SP. Opstelten wil dat de foto's van nummerborden ook worden opgeslagen als er geen verkeersovertreding is begaan. Zo kunnen deze gegevens gebruikt worden bij de opsporing van andere delicten.

Optelten verzekerde de Kamer dat niet iedere burger als verdacht wordt gezien. Hij wees vooral op de voordelen die het biedt voor de opsporing van criminelen."

Bron: Nederlands Dagblad 20 maart 2013.

"Opgeslagen beelden van voertuigen zullen door de politie niet worden gebruikt om getuigen van bepaalde voorvallen te benaderen. Dat heeft minister Ivo Opstelten (Veiligheid en Justitie) woensdag gezegd. Hij wil dat opnamen van auto's voortaan vier weken bewaard kunnen blijven om ze eventueel te gebruiken bij het oplossen van misdrijven.

Het plan kan rekenen op een meerderheid in de Tweede Kamer, maar roept ook veel vragen op over de privacy. Opstelten heeft toegezegd met organisaties op dit gebied, zoals Privacy First, contact te zullen hebben over de kwestie. De minister zegt dat alles strikt en strak geregeld wordt en dat de privacyrisico's zoveel mogelijk worden beperkt."

Bron: Metronieuws.nl 20 maart 2013.

"De Tweede Kamer wil het systeem uitbreiden waarbij camera's kentekens van auto's in het verkeer vastleggen en opslaan. VVD, PvdA, PVV en CDA steunen plannen hiervoor van minister Opstelten van Justitie.

De nummerborden die camera's in het verkeer voor controles scannen, mogen straks vier weken worden opgeslagen. De foto's worden nu niet opgeslagen als er geen verkeersovertreding is begaan. De politie kan die gegevens gebruiken om misdaden op te lossen. Ze kunnen als bewijs gebruikt worden om criminelen te vervolgen en te berechten.

Privacy

SP en D66 zijn tegen, ze vinden dat de maatregel te ver gaat. Volgens SP-Kamerlid Gesthuizen moet de privacy van burgers wijken voor de aanpak van criminaliteit en daar kunnen onschuldige mensen de dupe van worden. "Big Brother is watching you. Onschuldige burgers worden in de gaten gehouden, 24 uur per dag door de overheid en dat is een slechte zaak", vindt ook D66-Kamerlid Schouw.

Maar volgens PvdA-Kamerlid Recourt wegen de voordelen zeker op tegen de nadelen. "Zodra je kan bewijzen dat iemands auto ergens reed op een tijdstip dat in de buurt bijvoorbeeld een overval plaatsvond, is het fijn dat je dit bewijsmiddel hebt en kan gebruiken", aldus Recourt.

Getuigen

VVD-Kamerlid van der Steur benadrukt dat je op die manier niet alleen criminelen kan opsporen, maar dat je ook met getuigen in contact kan komen die misschien iets verdachts gezien hebben.

De Raad van State en de Stichting Privacy First spraken zich eerder uit tegen de plannen van Opstelten."

Bron: NOS.nl, 20 maart 2013.

"Privacy-stichting waarschuwt: iedere burger wordt door deze maatregel een potentiële verdachte
De politie mag gefilmde kentekens wellicht vier weken gaan bewaren. Dat gaat te ver, vinden critici.

DEN HAAG - De Tweede Kamer praat vandaag over het gebruiken en opslaan door de politie van camerabeelden van voertuigen en hun nummerplaten.
Het ministerie van Veiligheid en Justitie ziet veel in uitbreiding van de mogelijkheden. Er dreigt echter al bij voorbaat een rechtszaak tegen het voorgestelde systeem.
Ook op dit moment leggen camera's al kentekens van voertuigen in het verkeer vast. De zo verzamelde gegevens kunnen dan automatisch worden vergeleken met kentekens van voertuigen die op naam staan van bekenden van de politie, bijvoorbeeld iemand die nog een straf moet uitzitten.
De op camerabeelden zichtbare kentekens worden meteen vergeleken met een bestand van kentekens op naam van die 'bekenden'. Levert dit een hit op, dan gaat de politie aan de slag. De overgebleven no hits gaan meteen in de prullenbak.
Straks mag de politie die no hits vier weken opslaan en gebruiken voor het oplossen van misdaden. Het opslaan gebeurt overigens zonder een persoonsnaam op te nemen.
Na aangifte of ontdekking van een strafbaar feit kan de politie dan bijvoorbeeld gaan onderzoeken of de auto van de verdachte van een overval op een bepaalde plaats is gesignaleerd.
De Raad van State is al niet enthousiast, maar de Stichting Privacy First, bekend van de strijd tegen het nieuwe paspoort, is helemaal niet van plan het te nemen als dit wettelijk mogelijk wordt. Dan komt er een rechtszaak, kondigt Vincent Böhre van de stichting aan. Iedere burger wordt door deze maatregel een potentiële verdachte, vindt Privacy First.
De overheid moet volgens Böhre pas bij redelijke verdenking tot actie overgaan. "We moeten terug naar dergelijke klassieke grondrechten en niet de hele bevolking criminaliseren. Het wordt nu steeds vaker omgekeerd. Daarbij kan het wel anoniem gebeuren, maar alles valt te herleiden en ook alles kan worden gekraakt."
"Een middel erger dan de kwaal", vindt ook Gerard Schouw van D66. "Dit miljoenen verslindende project leidt niet tot meer veiligheid, maar werkt juist diefstal van auto's en kentekens in de hand. De zware criminelen worden niet opgespoord. Die ontwijken de camera's of gaan rijden met valse kentekens. Om nu miljoenen uit te geven aan het volgen van onschuldige burgers om wat openstaande boetes te innen, is mij een brug te ver."
Ook hij klaagt over het beschouwen van 'gewone burgers als potentiële criminelen'. Hij worstelt met diverse vragen: "Hoe wordt de privacy gewaarborgd? Wat gebeurt er met de gegevens? En bij een datalek zijn de gevolgen niet te overzien.""

Bron: Brabants Dagblad, Dagblad de Limburger, De Gelderlander, De Stentor / Apeldoornse Courant, Deventer Dagblad, Dagblad Flevoland, Gelders Dagblad, Nieuw Kamper Dagblad, Sallands Dagblad, Zutphens Dagblad, Veluws Dagblad, Zwolse Courant, Eindhovens Dagblad, Limburgs Dagblad, Provinciale Zeeuwse Courant, 20 maart 2013.